Ένας από τους Κρητικούς ζωγράφους που δούλευαν έξω από τη Κρήτη και αποφάσιζαν τη μόνιμη εγκατάσταση τους σε τόπους όπου μπορούσαν να ασχοληθούν με τη τέχνη τους είναι ο Θωμάς Μπαθάς (Χάνδακας 1544 – Βενετία 1599). Ασκούσε κυρίως τη ζωγραφική του καβαλέτου.
Ο ζωγράφος βρίσκεται εγκατεστημένος στη Κέρκυρα στα 1585-1587. Θεωρούνταν μέχρι πρόσφατα Κερκυραίος, επειδή στη Βενετία που ζούσε και εργαζόταν ως το θάνατο του τα 1599, αναφέρεται πάντα ως τόπος καταγωγής του η Κέρκυρα. Όμως στα 1586, όταν παρευρίσκεται ως μάρτυρας σε νοταριακή πράξη που συντάσσεται στο νησί, ο νοτάριος σημειώνει : miser Thomio Batha de Candia depentor. Τεκμηριώνεται δηλαδή μέσα από αυτή τη δευτερεύουσα αρχειακή μαρτυρία η καταγωγή από το Χάνδακα. Για ένα μικρό διάστημα ταξίδεψε στην Κέρκυρα όπου διατήρησε ενεργό εργαστήριο ζωγραφικής μεταξύ 1585-1587.
Αναγράφεται επίσης σε συμβόλαιο ως μάρτυρας στις 31 Ιανουαρίου 1586, γράφτηκε στο μοναστήρι della Gloriosa a nostra Donna Nuntiata στην Κέρκυρα. Το υπέγραψε ως Tornio Batha de Candia depentor.
Ο Θωμάς Μπάθας γεννιέται λοιπόν στο Χάνδακα Ηρακλείου. Ο πατέρας του ονομαζόταν Νικόλαος. Ο Θωμάς μπορεί να είχε σχέση με τον Μάρκο Μπάθα. Ήταν παντρεμένος. Στα ενετικά αρχεία αναγράφεται ως ό Tornio da Nicolo da Corfu Batta. Εμφανίζεται για πρώτη φορά στη Βενετία γύρω στο 1581 όταν ήταν είκοσι επτά ετών.
Στη Κέρκυρα θα πρέπει να είχε εγκατασταθεί αρκετά χρόνια πριν το 1585, όταν, όπως διαφένεται από μια σύμβαση μαθητείας, αναλαμβάνει να διδάξει τον Ιάκωβο Κριτόπουλο την τέχνη της ζωγραφικής για τρία χρόνια με αμοιβή δέκα χρυσά δουκάτα. Δύο περίπου χρόνια αργότερα, τον Απρίλιο του 1587, με μιαν άλλη νοταριακή πράξη, ο μισέρ τόμιος μπαθάς, τίμιος ζωγράφος...επειδή θεού βουλομενου και θέλοντος, θέλει αποδημησαι εκ της παρούσης πόλεως Κορυφών και απέλθειν εν τη περίφημω πόλει Βενετίας, ανανεώνει τη συμφωνία με τον πατέρα του μαθητή του, ο οποίος υπόσχεται να στείλει στο ζωγράφο, στη Βενετία, δέκα τάληρα σε μετρητά ή σε είδος ως αναγνώριση της καλοσύνης που έδειξε στο μαθητή του. Το παιδί θα παραμείνει κοντά στο ζωγράφο ως τον Δεκέμβρη, όταν συμπληρώνονται τα τρία χρόνια της μαθητείας και εκείνος υπόσχεται να τον αγαπά, και να του δείχνει ως οι καλοί ζωγράφοι και διδάσκαλοι.
Ασχολήθηκε με τη διδασκαλία της ζωγραφικής και αναδείχτηκε σε έναν από τους καλύτερους δασκάλους της εποχής, ενώ το 1581 εξελέγη μέλος της Ελληνικής Αδελφότητας της Βενετίας. Ανάμεσα στα σημαντικότερα έργα του συγκαταλέγονται το Όραμα του Αγίου Ιωάννη του Θεολόγου (1596) το οποίο σώζεται στον ναό του Αγίου Ιωάννη του Θεολόγου στην Πάτμο, καθώς και το ψηφιδωτό της κόγχης της εκκλησίας του Αγίου Γεωργίου των Ελλήνων στη Βενετία, όπου απεικονίζεται ένθρονος ο Χριστός, σε στάση ευλογίας (το συγκεκριμένο ψηφιδωτό δημιουργήθηκε με τη συνεργασία των Ιταλών καλλιτεχνών Μαρίνι και Γκαετάνο). Ενδεικτικό γνώρισμα της τεχνοτροπίας του αποτελεί η αφοσίωσή του στα παλαιά καλλιτεχνικά πρότυπα καθώς και η επίδραση που δέχτηκε τόσο από την κρητική όσο και από την ιταλική σχολή. Με τη διαθήκη του άφησε όλα τα έργα και τα σχέδιά του στον μαθητή του, Εμμανουήλ Τζιανφρουρνάρη.
Ήταν φίλος με τον Μητροπολίτη Φιλαδελφείας Γαβριήλ Σεβήρο. Ήταν πολύ δημοφιλής τόσο στους Έλληνες όσο και στους Ιταλούς θαμώνες. Επηρέασε τα έργα αμέτρητων καλλιτεχνών τόσο Ιταλών όσο και Ελλήνων. Μερικά από τα έργα του βρίσκονται στο San Giorgio dei Greci και στο Ελληνικό Ινστιτούτο Βενετίας. Ο Εμμανουήλ Τζάνες, ο Κωνσταντίνος Τζάνες, ο Ιωάννης Μόσκος και ο Φιλόθεος Σκούφος ήταν μερικοί Έλληνες καλλιτέχνες επηρεασμένοι από το έργο του.
Ένας από τους μαθητές του ήταν ο διάσημος ζωγράφος Εμμανουήλ Τζανφουρνάρης. Του άφησε μια περιουσία στη διαθήκη του. Τα πιο διάσημα έργα του περιλαμβάνουν: Πορτραίτο του Μητροπολίτη Φιλαδέλφειας Γαβριήλ Σεβήρου και Παναγία και Ενθρονισμένος παιδί. Είκοσι από τους πίνακές του έχουν διασωθεί.
 |
| Το πορτρέτο Gabriel Severus |
Στις 23 Ιουλίου 1588, ο ζωγράφος ζούσε στη Βενετία όπου θα παραμείνει για το υπόλοιπο της ζωής του. Έκανε αίτηση για να θέσει υποψηφιότητα για το Vikar αλλά έχασε τις εκλογές. Εξελέγη τα έτη 1592, 1595 και 1598. Το 1594 προσλήφθηκε να συντηρεί τη Θαυματουργή Εικόνα της Παναγίας στη Βασιλική του Αγίου Μάρκου. Στις 11 Δεκεμβρίου 1589, συνέταξε μια διαθήκη.
 |
| Revelation of Saint John the Divine |
Έμενε στο San Antonin. Σύμφωνα με τη διαθήκη του, είχε στενή σχέση με τον Μητροπολίτη Φιλαδελφείας Γαβριήλ Σεβήρο. Του κληροδότησε ένα ασημένιο κύπελλο. Έκανε επίσης τον Σεβήρο εκτελεστή της διαθήκης. Στη διαθήκη ανέφερε και τον άλλο μαθητή του Φραγκίσκο. Όριζε ότι έπρεπε να συνεχίσει να ζωγραφίζει για να λάβει το δώρο. Η διαθήκη ξεκαθαρίζει την τεράστια περιουσία του πριν γίνει ζωγράφος.
Το 1597 στη Βενετία η Ελληνική κοινότητα παρήγγειλε στον Ιωάννη Βλαστό, στον Θωμά Μπαθά και στους Βενετούς ζωγράφους Palma il Giovane και τον Bunialetto το νεότερο σχέδιο ψηφιδωτής εικόνας του Χριστού για το τετρασφαίριο της κόγχης του Ιερού Ναού του Αγίου Γεωργίου των Ελλήνων. Τελικά εγκρίθηκε το σχέδιο του Θωμά Μπαθά.
 |
| Ο Ιησούς ένθρονος στον Άγιο Γεώργιο των Ελληνών, εκ του διαγωνισμού. |
Ο Θωμάς κέρδισε τον διαγωνισμό επειδή η τέχνη του ήταν σύμφωνη με την επιθυμητή maniera greca. Οι απαιτήσεις της Ελληνικής Αδελφότητας ήταν οι παλιοί τρόποι (uso antico) και οι ευσεβείς ελληνότροποι (alla divota maniera greca). Στις 3 Σεπτεμβρίου 1598, η Ελληνική Αδελφότητα ενέκρινε το σχέδιο.
Τα αρχεία δείχνουν την πληρωμή την 1η Απριλίου 1599, αναφέρεται ως mistro Tornio Batha. Δύο εβδομάδες αργότερα, στις 11 Απριλίου 1599, ο ζωγράφος συνέταξε μια δεύτερη διαθήκη. Στη δεύτερη διαθήκη, άφησε μια αρκετά μεγάλη περιουσία στη γυναίκα του. Άφησε επίσης μια περιουσία στον μαθητή του Εμμανουήλ Τζανφουρνάρη. Η διαθήκη του έγραφε tutti i miei desegni cosi grechi, come all italiana. Που μεταφράζεται σε όλα μου τα σχέδια τόσο ελληνικά, όσο και ιταλικά. Ο καλλιτέχνης πέθανε δύο μέρες αργότερα στις 13 Απριλίου 1599 στη Βενετία. Ήταν σαράντα πέντε ετών.
 |
| Εμμανουήλ Τζαφουρνάρη, μαθητή του Μπαθά, Θεοτόκος Γαλακτοτροφούσα, Μονή Αγίων Θεοδώρων, Κέρκυρα. |
