Μουργιόνια, Η Ιστορία Και Η Προέλευση

 

  

Λεπτομέρεια πύλης εισόδου στη Περιοχή Καμπίελο, Πάνω από το αποτρεπτικό προσωπείο, το οποίο φαίνεται να έχει στραμμένο το βλέμμα του ψηλά, διακρίνονται άλλα τρία κεφάλια ΄λαξευμένα πάνω στην οριζόντια πέτρα, με το καθένα να κοιτά προς διαφορετική κατεύθυνση καλύπτοντας έτσι όλες τις μεριές του δρόμου για την αποτροπή των ανεπιθύμητων.

  Αυτά τα πολύ στοιχειώδη κεφάλια που υπάρχουν τοποθετημένα σε πόρτες και παράθυρα φαίνεται να λειτουργούν, κατά το μύθο, για να τρομάζουν τα κακά πνεύματα που προσπαθούν να εισέλθουν στο σπίτι.
  Αυτή είναι η παράδοση, που είναι κοινή πρακτική σε πολλούς πολιτισμούς. Το αποτρόπαιο της αποτρεπτικής λειτουργίας ενάντια στα πνεύματα και τα ζώα με κακή συμπεριφορά χρησιμοποιείται όχι μόνο με τα κεφάλια αλλά και άλλα διακοσμητικά μοτίβα.

Προσωπείο κάτω από παράθυρο σε κατοικία της Ιταλίας

Σειρά μουργιονιών σε κατοικία της Βενετίας

   Το δοκίμιο του Eriberto Eulisse, με μια εξαιρετικά κοινωνικο-ανθρωπολογική περικοπή, ρίχνει φως σε αυτό το μυστήριο με τις πολλές πτυχές που συνδέονται σιωπηρά με την καλλιτεχνική έκφραση για να καταλάβουμε το κίνητρο και το νόημα της ύπαρξης τους στο μέτρο του δυνατού.

Οδός Μουστοξύδη ,όπου στη διάταξη των στοών υπάρχει μια εναλλάγη των ανθρώπινων κεφαλών και λιονταριών με τα τελευταία να είναι μικρότερα αισθητά σε μέγεθος

   Η παρουσία μασκών και κεφαλιών που ενσωματώνονται στην αρχιτεκτονική έχει πολύ αρχαίες ρίζες. Φανταστικά ζώα, γεράκια και τέρατα έχουν χρησιμοποιηθεί, , από τους πιο απομακρυσμένους χρόνους, τη γλυπτική, τη ζωγραφική, τη μινιατούρα, φανταστικά όντα όπως γρύπες, ζώα με δύο κεφάλια, αιλουροειδή με κεφάλια πουλιών, αιγοειδή με ανθρώπινες κεφαλές κλπ.

Γυναικεία μορφή κεφαλιού

Ξεκινώντας από τα αριστερά διακρίνουμε το κεφάλι ενός άνδρα του οποίου τα χαρακτηριστικά τείνουν προς τη μορφή αλόγου. Αμέσως μετά βλέπουμε τη μικρή προτομή του λέοντος, ενώ στα αριστερά μια μορφή γενειοφόρου άνδρα με χαρακτηριστικά μυτερά αυτιά σαν τα ξωτικά των μύθων.

   Με ένα άλμα σχεδόν τριών αιώνων συναντάμε στην αρχιτεκτονική του 16ου αιώνα φανταστικές μάσκες και όντα που προέρχονται από την έρευνα, μετά την τυχαία ανακάλυψη των «σπηλαίων» του Nero, του Domus Aurea  στη Ρώμη, οπόυ συνέβη στα τέλη του 15ου αιώνα.

Η γωνία του αρχοντικού Κομπίτσι

   Το γκροτέσκο είναι ένας ιδιαίτερος τύπος μωσαϊκού διακόσμου που έχει τις ρίζες του στη ρωμαϊκή ζωγραφική της εποχής του Αυγούστου και η οποία ανακαλύφθηκε και διαδόθηκε από τα τέλη του 15ου αιώνα .

   Η γκροτέζικη διακόσμηση χαρακτηρίζεται από την απεικόνιση υβριδικών και τερατώδους ονείρων, που απεικονίζονται συχνά ως λεπτά και φανταχτερά είδωλα, τα οποία συνδυάζονται με γεωμετρικά και νατουραλιστικά διακοσμητικά, συμμετρικά δομημένα.

Η γκροτέζικη τέχνη και η γεωμετρική της δομή

Ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα γκροτέζικης τέχνης φαίνεται να είναι το κτίριο της Βίλλας Ρόσσα , καθώς σε αυτην βρίσκουμε τη δομή αυτή καθ' αυτή γεωμετρικά και αρχιτεκτονικά συγκρίνοντας με το παράδειγμα της παραπάνω αρχαίας εικόνας γκροτέσκο.

Όπως, επίσης, και εσωτερικά του Αχχιλείου υπάρχουν οι γκροτέζικες τοιχογραφίες ,της αρχαίας παραδοσιακής τέχνης.

 

   Το όνομα, προέρχεται από τις σπηλιές του λόφου Esquiline στη Ρώμη,  που ανακαλύφθηκε το 1480 και έγινε αμέσως δημοφιλές στους ζωγράφους της εποχής οι οποίοι συχνά κατέβαιναν για να μελετήσουν τα ευφάνταστα έργα ζωγραφικής που βρέθηκαν. Αργότερα διέδωσαν αυτό το στυλ δίνοντας ζωή σε αυτό και διαμέσου των άλλων τεχνών, όπως τη γλυπτική.

Οδός Μουστοξύδη

"Η εξάπλωση της γκροτέσκης ζωγραφικής του δέκατου έκτου αιώνα ήταν τεράστια. Μετά από τον πειραματισμό του τέλους του 15ου αιώνα, οι οριστικές μορφές του εξαπλώθηκαν σε όλη την Ιταλία. Τεράστιο υπάρχων συγκρότημα γκροτέσκων ήταν το ανάκτορο των Farnese στο Caprarola .

 

Πρόσοψη του αρχοντικού Κομπίτσι

 

 

  Το εργαστήριο του Raffaello Sanzio ήταν αυτό που πραγματοποίησε τη πραγματική μεταρρύθμιση αυτού του είδους, αυξάνοντας έτσι τον αριθμό των αιτημάτων από τους πελάτες και καθιερώνοντας ένα είδος κανόνα που θα αναληφθεί από τη μαγεία.

 

Δημαρχείο  Σαν Τζάκομο

 

   Ο Giovanni da Udine  έδωσε ζωτικότητα και ζωντάνια σε αυτό το είδος, τοποθετώντας την έμφαση στις πιο φυσιολογικές πτυχές και εξαλείφοντας τα πιο φανταστικά συστατικά και τα ενοχλητικά παγανιστικά τερατουργήματα.  Το επικριτικό στολίδι κρύφτηκε για να επανεμφανιστεί τον δέκατο έβδομο αιώνα με τη μορφή ιερογλυφικών και γλυπτών.

Κεφάλι νεαρού άνδρα με περικεφαλαία που διακοσμείται κεντρικά από το περίγραμμα ενός οικόσημου που βρίσκεται ανάμεσα από νάρκισσους.

 

    Ο όρος grotesque έχει αλλάξει το νόημά του με την πάροδο του χρόνου, περνώντας από τις εικαστικές τέχνες στη φανταστική λογοτεχνία, από εκεί εισήλθε στην κοινή γλώσσα και σήμερα υποδεικνύει κάτι παράξενο και ασυνήθιστο, σε συνέχεια υποθέτοντας την έννοια του "γελοίου", ειρωνικού και της καρικατούρας.

   Η αισθητική κριτική έδειξε, ήδη από τους τελευταίους αιώνες, τους χαρακτήρες της φαντασίας, την απουσία αναλογιών και την κωμωδία , με μια πολύ περιορισμένη γραμμή συνόρων με την τραγική .

Νεαρό πρόσωπο με περικεφαλαία σε σχήμα΄κεφαλιού λέοντος.

   Συναντάμε πολλά γκροτέσκο κεφάλια σε πόρτες σε πολλές εκκλησίες της Ιταλίας καθώς και σε κατοικίες. Σύμφωνα με την παράδοση, τέρατα έπρεπε να χαράσσονται στην πόρτα των καμπαναριών επειδή ο φοβισμένος διάβολος έμενε έτσι μακριά από το ιερό περιβάλλον και δεν χτυπούσε τα κουδούνια σε αδικαιολόγητο χρόνο.

Παλαιά κύρια είσοδος αρχοντικού Κομπίτσι.

Πύλη εισόδου στο Καμπιέλο.

  Στη Κέρκυρα υπάρχουν ποικίλα παραδείγματα της καλλιτεχνικής αυτής έκφρασης, γενειοφόρα πέτρινα κεφάλια άλλοτε ήρεμα άλλοτε με βλέμμα που μαστίζεται από ατυχία ή καταπιέζεται από υποψίες, επιβλαβείς πράξεις και κακοποίηση. Τις αποτρόπαιες  γκριμάτσες τις συναντάμε περισσότερο πάνω από κύριες πόρτες εισόδων. Στην Ιταλία φαίνεται να χρησίμευαν και ως ένας είδος αποστράγγισης του νερού που συλλεγόταν στα κατώφλια των παραθύρων.



Παράθυρα οικίας στη περιοχή της Γαρίτσας

Οικία Γεώργιου Σαμαρτζή. Αξιοσημείωτη είναι η ιδιαιτερότητα των συγκεκριμένων μουργιονιών στο κάτω μέρος των οποίων βρίσκεται σκαλισμένο σχέδιο (εικόνα παρακάτω), κάτι που δε συναντάμε σε άλλα μουργιόνια της Κέρκυρας.

Οικία Γεώργιου Σαμαρτζή ,λεπτομέρεια στο κάτω μέρος του προσώπου, το μοναδικό που έχει απομείνει σχεδόν άθικτο καθώς στις υπόλοιπες κεφαλές, έχουν καταστραφεί και έχει απομείνει στο σχήμα μόνο μια ιδέα τους.

   Τα μουργιόνια είχαν μεγάλη επιρροή σε όλα τα βενετσιάνικα εδάφη, με πρόσωπα που γεννιούνταν από συνυφασμένες φυτικές συγκαλύψεις, τετραπλευρία με κεφάλια ανθρώπων και πτηνών, αρχαιοπρεπής μάσκες που θυμίζουν φιλοσόφους, κεφάλια με κοροϊδευτικές γκριμάτσες.

Παλαιό δημαρχείο Σαν Τζάκομο

   Στην Ιταλία είχε φανεί να εγκαινιάζεται  μια εποχή η οποία θα κορυφωθεί τον δέκατο έβδομο αιώνα, όπου θα εξαπλωθεί η χρήση της συνθέσεως των προσόψεων των παλατιών της αρχαίας αποτροπικής κληρονομιάς.

Στη περιοχή του Μπίζι

Λεπτομέρεια της παραπάνω εικόνας

    Στο δεύτερο μισό του δέκατου έβδομου αιώνα, σε μεγάλο αριθμό αρχιτεκτονικών επεμβάσεων στις προσόψεις πολλών ανακτόρων της πόλης και του λόφου, άρχισαν να εμφανίζονται γενειοφόρα πρόσωπα.
  Παρουσιάζονται σε προσόψεις και σε διαδρόμους μάσκες με απειλητικά πρόσωπα, μερικές φορές σοβαρές,  μερικές φορές θέτουν σε κτηνώδη γκριμάτσες ενώ άλλες φαίνεται να θέλουν να απεικονίσουν έναν φιλόσοφο. 

Οικία Γεώργιου Σαμαρτζή

Σαν Τζάκομο

   Με την πάροδο του χρόνου, με τον δέκατο όγδοο αιώνα, η χρήση της υιοθέτησης αυτής της αρχιτεκτονικής τέχνης σταμάτησε στην Ιταλία, τα μοντέλα απλοποιήθηκαν και οι μάσκες έγιναν όλο και πιο σπάνιες μέχρι να εξαφανιστούν.
   Στη Κέρκυρα υπάρχουν αρκετά δείγματα για να μας θυμίζουν την καλλιτεχνική αυτή έκφραση που έχει πια εξαφανιστεί, με τα δείγματα αυτά να βρίσκονται σε αρχοντικές οικίες και σε κτίρια ισχύος του νησιού.

 

Φωτογραφίες , Copyright : Έλενα Παπάζη