Η Συνθήκη των τεχνών: 02/27/18

H παραδοσιακή αρχιτεκτονική του νησιού

H Kέρκυρα είναι ένα νησί με έντονες δυτικές επιδράσεις στον αρχιτεκτονικό του χαρακτήρα με το εγχώριο στοιχείο να υπερισχύει. Όπως σε όλους τους οικισμούς που έχουν αναπτυχθεί μέσα σε τείχη, τα βασικά στοιχεία της Κέρκυρας είναι στενοί, ακανόνιστοι δρόμοι, μικρές πλατείες για την εξυπηρέτηση των απαραίτητων αναγκών των κατοίκων(παρατηρώντας κανείς βλέπει ότι οι περισσότερες πλατείες μικρού μεγέθους βρίσκονται κοντά σε εκκλησίες) και πολυώροφα σπίτια σε μορφή πολυκατοικίας.

Άποψη από νέο φρούριο

Ενώ όμως η πολεοδομική της σύνθεση υπαγορεύεται από την ανάγκη και από το έντονο αίσθημα της οικονομίας του εδάφους, είναι γεμάτη από αισθητικά πλεονεκτήματα. Η χάρη της μορφής της δεν οφείλεται τόσο στα κτίρια αλλά στο σύνολο με τη χαρακτηριστική του μορφολογική ενότητα και την εντύπωση της αδιάκοπης συνέχειας που δίνει στο χώρο και το χρόνο.

Άποψη από παλαιό φρούριο

Τα επιβλητικά αρχοντικά και τα αυστηρά επίσημα κτίρια βενετσιάνικης μορφολογίας, πλάι στην άχρονη λαϊκή αρχιτεκτονική, οι γοητευτικές απλές εκκλησίες με τα ψηλά καμπαναριά τους (χαρακτηριστικό στης επτανησιακής αρχιτεκτονικής), όπως και τα μεταγενέστερα νεοκλασικά κτίρια της περιόδου της αγγλοκρατίας, φυσικοί ακόλουθοι των προηγούμενων μορφών, συνθέτουν ένα ενιαίο σύνολο που είναι και το κύριο χαρακτηριστικό του οικισμού.

Άποψη από το εσωτερικό του αρχοντικού Κομπίτσι ,καμπαναριό Αγίου Βασιλείου

Δυναμική είναι η ανάπτυξη των δευτερευόντων δρόμων. Τα στενά καντούνια με τα ελάχιστα πλάτη(3,00μ- 0,80μ) που δημιουργήθηκαν ελεύθερα , σχημάτισαν ένα πολύπλοκο δίκτυο, που ακολουθεί πάντα τις καμπύλες του εδάφους, αλλά δίνει την εντύπωση λαβύρινθου, επειδή οι κάτοικοι εκμεταλλεύθηκαν όσο το δυνατόν περισσότερο τον ελάχιστο χώρο που είχαν στη διάθεση τους.

Το αισθητικό ενδιαφέρον των καντουνιών, αλλά και των κύριων αρτηριών, είναι μεγάλο. Η γραφική διάρθρωση των μικρών δρόμων με τις συνεχείς εναλλαγές των εικόνων που προσφέρει, αλλά και ο τρόπος χάραξης των κύριων δρόμων και τα κτίρια που τους πλαισιώνουν με τις χαρακτηριστικές τοξοστοιχίες τους, δημιουργούν ένα σύνολο με ιδιαίτερη χάρη και ποικιλία.

Κυνοπιάστες

Η εξέλιξη των οικισμών της περιφέρειας του νησιού δεν ακολούθησε τον ταχύ ρυθμό της πόλης. Διοικητικά τα χωριά συγκροτούσαν στη περίοδο της βενετοκρατίας τέσσερα τμήματα, τα Βαϊλάτα (Balie) του Όρους, του Γύρου, της Μέσης και της Λευκίμμης. Ο πληθυσμός της Κέρκυρας αυξήθηκε σημαντικά στο διάστημα της Βενετοκρατίας. Η ανάπτυξη του πληθυσμού οδήγησε όπως ήταν φυσικό και στην αύξηση του αριθμού των οικισμών.

Άγιος Προκόπιος

Η βασική απασχόληση των Κερκυραίων χωρικών ήταν η γεωργία. Η Βενετία την προστάτευσε, για το συμφέρον της βέβαια, φροντίζοντας ιδιαίτερα για την ανάπτυξη της ελαιοκαλλιέργειας, που την ευνοούσε το κλίμα του νησιού, επειδή είχε ανάγκη του λαδιού για δική της χρήση. Με την εξάπλωση της ελιάς το νησί μεταβλήθηκε σ έναν απέραντο ελαιώνα, ώστε και σήμερα ακόμα το λάδι να είναι το κυριότερο προϊόν του. Εκτός από την ελιά, οι κάτοικοι καλλιεργούσαν αμπέλια, εσπεριδοειδή και λίγα δημητριακά και απασχολούνταν επίσης με τις σημαντικές αλυκές του νησιού και λίγο με την αλιεία και την κτηνοτροφία. Η κερκυραϊκή οικονομία παρέμεινε κυρίως γεωργική ως το τέλος της περιόδου της αγγλικής προστασίας.

Στρογγυλή

Η οικονομική και γενικότερη πολιτιστική κατάσταση των χωρικών ήταν υποτυπώδης μέχρι το 19ο αιώνα. Ένας από τους κύριους λόγους ήταν η έλλειψη οδικού δικτύου που απομόνωνε τους κατοίκους στη επαφή τους με τη πόλη. Η κατάσταση άρχισε να βελτιώνεται στα χρόνια της αγγλοκρατίας. Στη περίοδο αυτή άρχισε να αναπτύσσεται κάπως και η βιοτεχνία, που μέχρι τότε περιοριζόταν κυρίως στην οικιακή υφαντουργία για προσωπική χρήση.

Κυνοπιάστες

Ο καλύτερος τρόπος ζωής είχε επίδραση στη μορφή της αγροτικής κατοικίας και γενικά στη δομή των οικισμών. Τα χωριά παρουσιάζουν στη πλειοψηφία τους πυκνή δόμηση, άλλοτε στο σύνολο και άλλοτε στο πυρήνα τους με χαλαρότερη τη περίμετρο τους. Παρόλο που ο χώρος ανάπτυξης τους δεν είναι περιορισμένος συγκεντρώνονται στα ομαλότερα σημεία και έτσι εμφανίζονται συμπαγή.

Άγιος Προκόπιος

Με το βαθμιδωτό συνήθως τρόπο διάταξης τους, το ανήσυχο παιχνίδισμα των στενών ενάντια στις υψομετρικές καμπύλες και το πυκνό πράσινο που τους περιβάλλει( Λάκωνες, Κυνοπιάστες) ή που στεφανώνει τη κορυφή τους όταν αναπτύσσονται περιμετρικά στη βάση κάποιου λόφου(Καρουσάδες, Χωροεπίσκοποι) συνθέτουν μια εικόνα γοητευτική.

Λάκωνες

Στενοί και γραφικοί δρόμοι, μικρά πλατώματα, θολωτά περάσματα αποτμίσεις στις γωνίες των κτιρίων είναι τα χαρακτηριστικά τους. Η συγκρότηση των οικισμών παρουσιάζει μεγάλη ποικιλία ανάλογα με τη θέση του κύριου άξονα και την τοπογραφία του εδάφους. Μπορεί να αναπτύσσονται και από τις δύο πλευρές του κεντρικού δρόμου ή μόνο από τη μία(Άγιοι Δέκα).

Θολωτό πέρασμα στο Βαλανειό

Βαλανειό

Χωροεπίσκοποι

Ο κεντρικός δρόμος μπορεί να έχει σχετικά ευθύγραμμη μορφή ή ελικοειδή για τη κάλυψη κάποιας έντονης κλίσης ή να ανοίγεται σε μορφή Υ (Περιβόλι) ή Τ (Σκριπερό, Κομπίτσι). Το κέντρο μπορεί να είναι ένα ή περισσότερα. Η περιοχή του κέντρου ονομάζεται πάντα φόρος (Forum) ,ακόμα και αν δεν υπάρχει κεντρική πλατεία, αλλα απλώς μια διαπλάτυνση στο κεντρικό δρόμο.

Στη διάρθρωση των οικισμών δεσπόζουν κυρίως οι εκκλησίες με τα ψηλά καμπαναριά τους που βρίσκονται συνήθως στη πιο περίοπτη θέση, είτε σε ύψωμα είτε σε κεντρικό σημείο, συχνά συνδυασμένες με τη πλατεία του χωριού αλλά και ορισμένα αρχοντικά με τη μεγαλοπρεπή εμφάνιση τους που έρχεται σε αντίθεση με τις απλές κατοικίες που τα περιβάλλουν. Ο αριθμός των αρχοντικών και των εκκλησιών είναι σε ορισμένα χωριά αρκετά σημαντικός και επηρεάζει έντονα τη μορφή τους.

Τα κερκυραϊκά σπίτια μπορούμε να τα ξεχωρίσουμε σε αρχοντικά αστικά και λαϊκά της πόλης και αγροτικά.

Βαλανειό

Αρχοντικά. Χτισμένα στη πλειοψηφία τους στη περίοδο της βενετοκρατίας τα αρχοντικά διακρίνονται σε δύο κατηγορίες: της πόλης και της εξοχής. Τα αρχοντικά της πόλης είναι μορφές κλειστές, εξαιτίας του περιορισμένου γενικά χώρου, με 2-3 πατώματα και λιτή σχετικά εμφάνιση. Σαν κύριο χαρακτηριστικό στα σπουδαιότερα σημειώνουμε το προεξέχον προστώο που δημιουργεί εξώστη στον όροφο και τους δίνει κάποια επιβλητική μορφή(Ρίκκι, Γιαλλινά).

Σκριπερό, αρχοντικό Βαρουχά

Τα αρχοντικά της εξοχής πάλι είτε βρίσκονται στα χωριά ή στα κτήματα των ευγενών, αναπτύσσονται ελεύθερα, με 1-2 ορόφους, συνήθως γύρω από μία κεντρική αυλή, περιβαλλόμενα από ψηλό μαντρότοιχο. Χαρακτηριστικά συνθετικά στοιχεία των μεγαλύτερων είναι ένας αμυντικό πύργος και παρεκκλήσιο της οικογένειας.

Ρεκίνι

Τα αστικά και τα λαϊκά σπίτια της πόλης. Τα σπίτια της μεσαίας και λαϊκής τάξης της πόλης που δημιουργούν κυρίως το δομημένο περιβάλλον της ακολουθούν το συνεχές σύστημα και είναι κατά κανόνα πολυώροφα σε μορφή πολυκατοικίας, υπάρχουν όμως ορισμένα παραδείγματα από διπλοκατοικίες μονοκατοικίες και από κατοικίες συνδυασμένες με εκκλησίες. Τα παλιότερα από αυτά, τριώροφα και τετραώροφα συνήθως( αλλά με προσθήκες νεότερες τα περισσότερα), χρονολογούνται από τη βενετσιάνικη περίοδο, υπάρχουν όμως πολλά και από την αγγλική που φτάνουν μερικές φορές και τους 6-7 ορόφους.

Αρχοντικό Κομπίτσι, πόλεως

Τα σπίτια των χρόνων της βενετοκρατίας έχουν κτιστεί σε πολύ μικρά οικόπεδα με κάλυψη σχεδόν 95%. Αυλή ή κήπο σπάνια διαθέτουν, μια και πριν αναδειχθούν είχαν καταλάβει κάθε δυνατή οριζόντια επιφάνεια. Ο ακάλυπτος χώρος τους περιορίζεται στις λεγόμενες κανιζέλλες, σκοτεινούς και βρώμικους αεραγωγούς, πλάτους 0,30-1,00μ. περίπου, που βρίσκονται στα πλάγια ή στη πίσω μεριά τους και εκτείνονται συνήθως σε όλο το μήκος του τετραγώνου.

Κυνοπιάστες

Τα σπίτια της αγγλοκρατίας, ιδίως των τελευταίων χρόνων της. είναι μερικές φορές μεγαλύτερες σε εμβαδόν- μπορεί να έχουν καταλάβει περισσότερα από ένα παλιότερα οικόπεδα- και έχουν φαρδύτερους αεραγωγούς. Γενικά ο φωτισμός των οικοδομών, ιδίως στους κατώτερους ορόφους, είναι ελάχιστος, εξαιτίας της δυσαναλογίας του ύψους τους προς το πλάτος των δρόμων. Εκτός από τα σπίτια που βλέπουν σε πλατείες ή σε κύριες αρτηρίες, μόνο μερικά αρχοντικά διαθέτουν αυλές ή μικρούς κήπους που τους προσφέρουν υγιεινότερες συνθήκες διαβίωσης.

Άγιος Προκόπιος

Χωροεπίσκοποι

Στα ισόγεια συνήθως υπάρχουν καταστήματα ή αποθήκες, ενώ η κύρια κατοικία βρίσκεται στους ορόφους. Υπόγεια δε συναντάμε γενικά, μάλλον του βραχώδους εδάφους και της υγρασίας. Τα περισσότερα σπίτια έχουν σοφίτα που καταλαμβάνει μεγάλο μέρος της στέγης και μπορεί να χρησιμοποιηθεί σαν αποθήκη και σπανιότερα σαν κατοικήσιμος χώρος.

Άγιος Μάρκος, παλιό χωριό

Άγιος Μάρκος ,παλιό χωριό

Οι κατοικίες της πόλης της βενετοκρατίας παρουσιάζουν σε γενικές γραμμές ομοιομορφία. Βασικά στοιχεία της οργάνωσης των όψεων είναι οι τοξοστοιχίες, τα ρυθμικά τοποθετημένα παράθυρα, οι ταινίες που χωρίζουν τους ορόφους, τα πορτόνια, οι πέτρινοι εξώστες, τα σκαλιστά φουρούσια, τα κορνιζώματα. Χαρακτηριστικές είναι επίσης οι καμινάδες που προβάλλουν σε τεράστια ποικιλία πάνω από τις στέγες τους, καθώς και τα κάγκελα που κλείνουν τα παράθυρα των ισογείων. Αλλά και τα χρώματα, το κόκκινο( τόσο συχνό στη Βενετία) ή η ώχρα στις επιφάνειες των τοίχων.

Κανακάδες

Τα αγροτικά σπίτια συμπληρώνουν την εικόνα της Κέρκυρας. Τα σπίτια που σώζονται στα χωριά είναι κυρίως του 18ου και 19ου αιώνα. Τα σπίτια που βρίσκονται μέσα στους οικισμούς είναι ως επί το πλείστον διώροφα , με τη κυρίως κατοικία, το απαλάτι, στον όροφο. Τα απλούστερα διαρθρώνονται με ένα μόνο χώρο, ενώ τα πιο εξελιγμένα και μεγαλύτερα έχουν 2-3 δωμάτια. Στο ισόγειο βρίσκεται συνήθως η κουζίνα με τον φούρνο και η αποθήκη( οπου φύλαγαν τα δοχεία του λαδιού- τις λεγόμενες καπάσες- τα βαρέλια- τα βουτσιά- ή τα γεωργικά εργαλεία- και σπανιότερα ο στάβλος. Το δάπεδο του ισογείου είναι πάντα από πατημένο χώμα. Τα λητρουβιά, βασικό στοιχείο άλλοτε για τη ζωή του κερκυραίου αγρότη, μπορούσαν να είναι εγκατεστημένα είτε στο ισόγειο είτε σε ανεξάρτητα κτίσματα, ενώ οι νερόμυλοι για το άλεσμα του σιταριού ή του καλαμποκιού βρίσκονταν έξω από τα χωριά.

Άγιος Μάρκος

Εσωτερικά το κερκυραϊκό αγροτικό σπίτι είναι πολύ λιτό, χωρίς καμία διακόσμηση και με ελάχιστα έπιπλα, με απαραίτητο το κρεβάτι και τη κασέλα του ρουχισμού. Παραδείγματα της κερκυραϊκής κασέλας σώζονται ακόμα στα χωριά, αλλά ο παλιότερος τύπος κρεβατιού έχει αντικατασταθεί. Το βασικό αυτό έπιπλο ήταν κατασκευασμένο από τάβλες που στηρίζονταν σε δύο ξύλινες βάσεις, τα τριτσέλια , και ήταν πάντοτε τοποθετημένο σε μια γωνία του δωματίου. Το ύψος του γινόταν πάνω από ένα μέτρο ώστε ο χώρος από κάτω να χρησιμεύει σαν αποθήκη. Το κλείσιμο του κενού γινόταν με ύφασμα κεντητό , το μπακαλέτο, ιδιαίτερα περιποιημένο. Οι κασέλες συνήθως, από καρυδιά ξυλόγλυπτες στα καλύτερα παραδείγματα ή απλώς ζωγραφισμένες στα απλούστερα, με θέματα από το ζωικό και φυτικό κόσμο, γινόταν σε δύο μεγέθη. Στη κουζίνα υπήρχε ένα χαμηλό τραπέζι και αντί για καθίσματα κομμένοι κορμοί ελιάς , οι κρούσες. Την επίπλωση του σπιτιού συμπλήρωνε ένα η περισσότερα ντουλάπια εντοιχισμένα ,συνήθως χωρίς φύλλα. Ακόμα στη στεγασμένη βεράντα ήταν τοποθετημένος συχνά ο αργαλειός.

Παλιά Περίθεια

Η ξεχυτή ή η στοά , όπως και το εξωτερικό πέτρινο κλιμακοστάσιο που καταλήγει συνήθως σε στεγασμένο πλατύσκαλο ,το μπότζο, δίνουν μια μεγάλη ποικιλία μορφών στα δυόροφα.

Παλιά περίθεια

Στο τομέα της κατασκευής, τα υλικά που χρησιμοποιούνται στη Κέρκυρα είναι η πέτρα ,το τούβλο και το ξύλο.

Τα μνημεία της Κέρκυρας δεν έχουν μελετηθεί ακόμα στο βάθος και την έκταση που τους αξίζει καθώς αποτελούν ανάμεσα στην ελληνική και τη δυτική αρχιτεκτονική.