Στις εκκλησίες, τα μοναστήρια, το μουσείο και τα παλιά αρχοντικά της Κέρκυρας έχει σωθεί ένα αξιόλογο σύνολο μεταβυζαντινών φορητών εικόνων, που κατά το μεγαλύτερο μέρος τους παραμένει ατελέστατα γνωστό. Ανάμεσα τους υπάρχουν έργα τα οποία αποτελούν αναθεματικές εικόνες. Εικόνες, δηλαδή, που έχουν παραγγελθεί σε ζωγράφους της εποχής ώστε να αφιερωθούν προς αγίους σε μνήμη καταστάσεων, ψυχών ή σωτηρίας.
Η ΣΤΑΥΡΩΣΗ, ΜΕΣΑ ΤΟΥ 15ου ΑΙΩΝΑ, Ι.Ν. ΣΠΗΛΑΙΩΤΙΣΣΑΣ
Δίπλα στη βάση του σταυρού, που είναι στερεωμένος σε γυμνούς σχηματοποιημένους βράχους, στέκονται τρία ξανθόμαλλα παιδιά -δύο κορίτσια όρθια και ένα αγόρι γονατιστό- με τα χέρια υψωμένα δέονται προς τον Κύριο. Τα κορίτσια φορούν ενδυμασίες δυτικού τύπου δίχρωμα μαργαριτοκόσμητα ποδήρη φορέματα, με μανίκια φουσκωτά στους βραχίονες. Τα μαλλία τους είναι χτενισμένα σε πλεξίδες, δεμένες γύρω στο κεφάλι. Το αγόρι φοράει κι αυτό μακρύ φράγκικο φόρεμα με ταινία στη παρυφή και μακριά μανίκια, από τις άκρες των οποίων διακρίνονται τα στενά μανίκια εσωτερικού φορέματος. Πάνω από τα παιδιά είναι γραμμένη η επίκληση:
ΜΝΗCΘΗΤΙ ΤΩΝ ΨΥΧΩΝ ΤΩΝ ΔΟΥΛΩΝ CΟΥ ΕΙΡΗΝΗC ΚΑΙ ΕΙΡΗΝΗC ΚΑΙ ΦΡΑΓΚΙCΚΟΥ.
Η παρουσία δωρητών στη σκηνή της Σταύρωσης, είναι μάλλον ασυνήθιστη στο Βυζάντιο, απαντά σε βυζαντινο-ιταλικά έργα.
ΟΙ ΤΡΕΙΣ ΙΕΡΑΡΧΕΣ, 1653, ΜΟΝΗ Υ.Θ. ΠΑΛΑΙΟΚΑΣΤΡΙΤΣΑΣ
Η εικόνα είναι χωρισμένη σε δύο ζώνες. Στην κάτω στενή ζώνη εικονίζεται το συμβάν που στάθηκε αφορμή για να φιλοτεχνηθεί η εικόνα.
ΑΧΝΓ ´ ΙΑΝΝΟΥΑΡΙΟΥ Λ ΕΙΣ ΤΟ ΝΕΟ ΨΗΦΗΣΜΑ ΤΟΥ ΣΑΚΕΛΑΡΙΟΥ ΑΛΟΪΖΙΟΥ ΦΛΟΡΟΥ : ΕΣΚΑΣΕ ΤΟ ΜΑΣΚΟΥΛΩ ΕΝΠΡΟΣΘΕΝ ΤΗΣ ΜΟΝΗΣ ΤΟΥ ΑΓΙΟΥ ΒΑΣΙΛΕΙΟΥ, ΚΑΙ ΔΙΑΦΟΡΟΥΣ ΕΣΚΩΤΟΣΕ ΚΑΙ ΕΤΕΡΟΥΣ ΕΛΑΒΩΣΕΝ ΑΝΑΜΕΣΑ ΕΙΣ ΤΟΥΣ ΟΠΟΙΟΥΣ ΕΣΚΩΤΟΣΕ ΤΗ ΡΑΛΙΑ, ΒΑΓΙΑ ΤΟΥ ΔΕΟΜΕΝΟΥ ΧΡΙΣΤΟΔΟΥΛΟΥ ΤΖΑΝΤΗΡΗ ΚΡΑΤΩΝΤΑΣ ΤΟΝ ΥΙΟΝ ΑΥΤΟΥ ΕΙΣ ΤΟ ΣΤΗΘΟΣ ΤΗΣ, ΟΝΟΜΑΤΙ ΜΑΡΚΟ ΟΣΤΙΣ ΔΙΑ ΠΡΕΣΒΙΩΝ ΤΩΝ ΤΡΙΩΝ ΙΕΡΑΡΧΩΝ ΕΜΙΝΕΝ ΑΒΛΑΒΗΣ.
ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥ ΚΟΝΤΑΡΙΝΗ, ΘΑΥΜΑ ΤΟΥ ΑΓΙΟΥ ΛΟΥΚΙΑΝΟΥ, 1708 ΝΑΟΣ Υ.Θ ΣΠΗΛΑΙΩΤΙΣΣΑΣ.
Θέμα της εικόνας είναι η σωτηρία ενός αγοριού, του Σπυρίδωνος Βούλγαρη, που έπεσε από μεγάλο ύψος και σώθηκε πρεσβείαις του Αγίου Λουκιανού. Δεξιά εικονίζεται το σπίτι από το οποίο πέφτει ο μικρός Βούλγαρης και αριστερά ο ίδιος γονατιστός με τα χέρια ενωμένα μπροστά στον Άγιο Λουκιανό, ενώ το γεγονός αφηγήται το ακόλουθο στιχούργημα, γραμμένο χαμηλά μέσα σε μακρόστενο πλαίσιο:
ΔΕΚΑΣ ΗΡΩΙΚΗ.
ΦΕΥ ΘΑΝΑΤΗΦΟΡΕΩ ΠΡΟΠΕΤΕΙΑΣ,ΘΥΡΙΔΟΣ ΕΚ ΤΕ ΠΑΙΣ ΩΣ ΑΠΡΟΣΕΧΗΣ, ΠΕΣΕΝ ΕΣ ΠΕΤΡΑΣ ΠΟΛΥΚΝΙΣΣΟΥΣ, ΚΑΛΑΜΩΝ, ΟΥ ΘΡΑΥΣΘΕΝΤΟΣ, ΕΡΕΙΣΑΣ ΩΝ ΑΝΑ ΘΑΡΣΕΙ, ΜΑΡΤΥΡ Δ´Ο ΧΡΙΣΤΟΥ, ΕΛΕΕΙ ΤΟΝ ΜΕΙΡΑΚΑ ΔΕΡΚΩΝ ΛΟΥΚΙΑΝΟΣ, ΚΟΥΦΙΖΕΙ ΤΙΤΡΩΣΕΙΣ ΦΘΙΝΟΒΙΟΥΣ ΒΟΥΛΓΑΡΙ ΠΕΠΤΩΤΟΣ ΡΙΜΦΑ ΣΠΥΡΙΔΩΝΟΣ ΑΦ ΥΨΟΥΣ. ΤΩ ΔΩΡΕΙΤΑΙ ΠΟΘΟΙΝΟΝ ΓΕΝΝΗΤΩΡΣΙ ΔΕ, ΒΙΟΝ ΤΡΕΙΣ ΟΔΥΝΗΡΑΣ ΑΜΕΡΑΣ ΑΥΤΑΡ ΤΡΕΙΣ ΜΕΤΑ ΝΥΚΤΑΣ, ΕΙΝ ΑΙΣ ΠΑΙΔΙΣΚΟΝ ΤΕ -13- ΚΑΤΕΙΧΕ ΗΔ ΑΙΣΘΗΣΕΟΣ ΗΔ -14- ΚΑΡΤΟΥΣ.
Το σπίτι από το οποίο πέφτει το αγόρι είναι ζωγραφισμένο με πολλές λεπτομέρειες. Διώροφο, με δίκληνη κεραμοσκεπή στέγη, κάτω από την οποία εξέχει χαρακτηριστικό γείσο, είναι επιχρισμένο με υπόφαιο κονίαμα. Στη μακρά πλευρά του υσογείου υπάρχουν τρεις δίφυλλες πόρτες με ορθογώνιο λίθινο πλαίσιο, από τις οποίες η αριστερή έχει μεγάλο σύρτη. Στον πρώτο όροφο ανοίγονται ορθογώνια παράθυρα πάλι με λίθινο πλαίσιο, με καφέ γρίλιες, Στα τζάμια των παραθύρων της στενής πλευράς σχηματίζονται κύκλοι. Στον τελευταίο όροφο τα παράθυρα είναι ίδιας κατασκευής, αλλά τετράγωνα, ανάμεσα τους είναι πακτωμένα φουρούσια, όπου είναι περασμένα καλάμια για το άπλωμα των ρούχων. Στο αριστερό παράθυρο φαίνεται το καλάμι που έσπασε, με αποτέλεσμα να βρεθεί το παιδί στο κενό. Άλλα φουρούσια συγκρατούν αριστερά μια τάβλα, όπου είναι τοποθετημένες γλάστρες. Στο δεξί παράθυρο της προσόψεως είναι στερεωμένο καφασωτό. Στον τελευταίο όροφο υψώνεται μεγάλη καπνοδόχος βενετικού τύπου, στη κορυφή της οποίας εξέχουν τρία αγγεία. Ο μικρός Σπυρίδων Βούλγαρης φορά άσπρο πουκάμισο, κόκκινο επενδύτη, πορτοκαλί παντελόνι, γαλάζιες κάλτσες και μαύρα παπούτσια με κόκκινα τακούνια.
MADONNA DELL ORTO, 1648 KΕΡΚΥΡΑ, ΠΑΝΑΓΙΑ ΤΩΝ ΞΕΝΩΝ
Στη κάτω αριστερή γωνία ένας νέος άνδρας-αναθέτης- γονατιστός στρέφεται προς τη Θεοτόκο σταυρώνοντας τα χέρια. Δίπλα η αναθηματική επιγραφή VOTO F.D´ (A)NNO 1648. Στα δεξιά στο ύψος του ώμου της παναγίας, είναι ζωγραφισμένη μια δικάταρτη γαλέρα με σημαίες, κουπιά και λευκά πανιά. Ο αφιερωτής, ιταλός καθολικός ζητεί από το ζωγράφο να φιλοτεχνήσει τη ΜADONNA DEL ORTO που είχε ενδεχομένως επικαλεστεί.
ΆΓΙΟΣ ΚΟΡΔΑΤΟΣ, 1708, ΜΟΥΣΕΙΟ ΑΝΤΙΒΟΥΝΙΩΤΙΣΣΑΣ
Στο κάτω μακρόστενο διάχωρο ένα γκρίζο άλογο με κόκκινη σέλα καλπάζει δεξιά. Από τον αναβολέα κρέμεται η δεξιά μπότα του καβαλάρη, που έχει πέσει ανάσκελα, με τα χέρια απλωμένα. Φορά φράγκικο καστανό επενδύτη, κόκκινο παντελόνι και άσπρες κάλτσες και υποδήματα. Από τη μέση του κρέμεται το σπαθί του. Η περούκα του έχει πέσει πίσω, αφήνοντας ακάλυπτο το κουρεμένο κεφάλι του. Το γυμνό τοπίο ποικίλλουν τρία δέντρα και λίγα χόρτα.
ΠΑΝΑΓΙΑ ΚΑΣΣΩΠΙΤΡΑ , 17ος ΑΙΩΝΑΣ , Ι.Ν. ΥΠΑΠΑΝΤΗΣ
Η εικόνα είναι αφιέρωμα προς τη Παναγία τη Κασσωπίτρα του ναυτικού που μέτεσχε στη ναυμαχία, η οποία εικονίζεται στο κάτω διάχωρο.
Στο κάτω διάχωρο είναι ζωγραφισμένη η ναυμαχία ανάμεσα σε τουρκικά καράβια, που φέρουν κόκκινη σημαία με δύο λευκά μισοφέγγαρα, και σε χριστιανικό καράβι, στο κέντρο δεξιά, που έχει υψωμένη κόκκινη σημαία με σταυρό. Η φουρτουνιασμένη θάλασσα έχει πράσινο χρώμα. Κόκκινες λάμψεις βγαίνουν από τα στόμια των κανονιών. Ανάμεσα στα διάχωρα είναι γραμμένη με κόκκινο πάνω στο χρυσό βάθος η επιγραφή:
δέησις του δούλου του Θεού Ευστάθιου Κουβαρά.
Θεόδωρου Πουλάκη. Θεοτόκος Βρεφοκρατούσα και θαύμα της Κασσωπίτρας, 1670 ,Κασσιόπη
Στο κάτω διάχωρο η Παναγία εγγίζει τα μάτια γονατιστού μεσόκοπου άντρα με καστανή γενειάδα, ντυμένου κόκκινο πουκάμισο και πράσινο παντελόνι, που σταυρώνει τα χέρια μπροστά στο στήθος. Πίσω υψώνεται μια τυπική μονόκλιτη επτανησιακή βασιλική με καμπαναριό, ενώ δεξιά εικονίζονται δύο πηγάδια μέσα σε κήπο και μισοερειπωμένο κάστρο σε βραχώδες ύψωμα. Τη σκηνή εξηγεί επιγραφή γραμμένη με κόκκινα κεφαλαία στην επάνω αριστερή γωνία :
ΟΥΤΟC ΕΙΝΑΙ Ο CΤΕΦΑΝΟC ΔΟΥΛΟC ΘΕΟΥ ΔΙΑΒΟΛΗ Η ΔΙΚΑΙΟCΥΝΗ ΤΟΥC ΟΦΘΑΛΜΟΥC ΕΞΟΡΥΞΕ ΔΙΑΝΥΚΤΕΡΕΥCΑC ΔΕ ΕΝ ΤΟ ΝΑΩ ΤΗC ΘΕΟΜΗΤΟΡΟC ΟΜΑΤΩΘΙ ΠΑΡΑΔΟΞΟC.
Την εικόνα αφιέρωσε στο προσκύνημα της Κασσιώπης ο ίδιος ο ζωγράφος, σε ανάμνηση διασώσεως του από μεγάλη τρικυμία με τη βοήθεια της Κασσωπίτρας. Σχετική είναι η μικρογραμματική επιγραφή στη κάτω δεξιά γωνία.
ΘΕΟΔΩΡΗΣ ΠΟΥΛΑΚΗΣ ΔΙΑΠΛΕΩΝ ΚΛΥΔΩΝΙ ΧΑΛΕΠΩ ΠΕΡΙΠΕΠΤΩΚΕ ΠΡΟΣΚΑΛΕΣΑΜΕΝΟΣ ΔΕ ΤΗΣ ΘΕΟΜΗΤΟΡΟΣ ΤΗΣ ΚΑΖΟΠΙΤΡΑΣ ΤΗΝ ΒΟΗΘΕΙΑΝ ΕΥΡΕΝ ΑΥΤΗΝ ΤΑΧΥΝΗΝ ΑΝΤΙΛΗΨΙΝ ΔΙΟ ΚΑΙ ΤΟΥ ΘΑΥΜΑΤΟΣ ΕΝΕΚΑ ΤΑΥΤΗΝ ΤΗΝ ΕΙΚΟΝΑ ΙΔΙΑΙΣ ΧΕΡΣΙΝ ΕΠΟΙΗΣΕ ΜΑΙΩ.
copyright Έλενα Παπάζη
