Η ίδρυση της Ιονίου Ακαδημίας έγινε επίσημα στις 29 Μαΐου 1824 στο νησί της Κέρκυρας, το οποίο βρισκόταν υπό βρετανικό έλεγχο ως τμήμα των Ηνωμένων Πολιτειών των Ιονίων Νήσων. Ήταν το πρώτο Πανεπιστήμιο που ιδρύθηκε στη σύγχρονη Ελλάδα .
 |
| Λόρδος Γκίλφορντ, ελαιογραφία |
Προ της θεμελίωσης από τον Γκιλφορδ, της Ιονίου Ακαδημίας, διάφορες προσπάθειες έγιναν στη Κέρκυρα προς τη σύσταση ανώτατου διδακτιρίου. Ξεκινώντας με το εγχείρημα θεμελίωσης Ακαδημίας το 1656 καλούμενης << Ακαδημία των εξισφαλισμένων", και διατηρήθηκε μέχρι την πολιορκία της Κέρκυρας υπό των Τούρκων (1716). Αργότερα ιδρύθηκε η <<Ακαδημία των γονίμων>>. Κατα το έτος 1732 ιδρύθηκε μια τρίτη Ακαδημία η << των περιπλανώμενων>>. Αλλα από τα ιδρύματα αυτά προέκυψε μικρή πνευματική ωφέλεια.
Με τη κατάληψη της ενετικής κυριαρχίας υπό τον Ναπολέωντα, έγιναν κύριοι των Ιονίων οι Γάλλοι(1799), οπότε και μια νεα ζωή μεταδόθηκε στην εκπαίδευση. Τότε για πρώτη φορά δημιουργήθηκε στη Κέρκυρα τυπογραφείο,και ιδρύθηκε το 1812 και <<Ιονιος εταιρεία>> στην οποία διδάσκονταν στοιχεία επιστημών και προκηρύσσονταν διαγωνίσματα.
Ο Λόρδος Φρέντερικ Νορθ, 5ος κόμης του Γκίλφορντ, σχεδίασε να παράσχει πνευματική τροφή στα ελληνόπεδα των Ιονίων νήσων και να διδάξει στους νεότερους Έλληνες την προγονική τους ευκλεία. Προηγουμένως, όμως, θέλησε να περιηγηθεί σε ολες τις ελληνικές χωρες για να μελετήσει τη πραγματοποίηση του σχεδιου του.
Ό Γκίλφορντ επισκέφτηκε για πρώτη φορά την Ελλάδα τον Ιανουάριο του 1791. Ερχόμενος στην Κέρκυρα ασπάστηκε την ορθοδοξία. Η γοητεία του με όλα τα ελληνικά τον οδήγησε να γίνει μέλος της Ορθόδοξης Εκκλησίας, κρυφά, με την προτροπή του Γεωργίου Προσαλέντη. Ο Μέγας Πρωτόπαπας Δημήτριος Πετρετίνης (1722-1795) βάφτισε στην Ορθόδοξη πίστη τον Γκίλφορντ στο Οίκο Πετρεττίνης, στην οδό Καποδιστρίου 10, στις 23 Ιανουαρίου 1791, σε ηλικία 25 ετών, δίνοντάς του το όνομα «Δημήτριος».
Το 1817, μετά το θάνατο και του δεύτερου αδελφού του, γίνεται ο πέμπτος κόμης του Γκίλφορντ. Έκτος από τον τίτλο πολλαπλασιάζονται και οι οικονομικές του δυνατότητες, γεγονός που τον διευκολύνει στην πραγματοποίηση των σχεδίων του για την πρόοδο της Ακαδημίας.
Στα μέσα των περιηγήσεων κλήθηκε στο Λονδινο από τον πατέρα του, υπουργό κατά των πολέμων Άγγλων και Αμερικάνων. Μετά το θάνατο του πατέρα του επανέκαμψε στη Κέρκυρα και το 1824 ίδρυσε την Ιόνιο Ακαδημία.
Τον Μάρτιο του 1820 ο Γκίλφορντ ορίστηκε από την Ιόνιο Γερουσία, ύστερα από πρόταση του "Αγγλου αρμοστή Μαίτλαντ, αρχηγός και πρόεδρος (Chancellor) του Πανεπιστημίου που επρόκειτο να ιδρυθεί.Ο Σπ. Τρικούπης ήταν γραμματέας του για μεγάλο χρονικό διάστημα και έπαιξε σημαντικό ρόλο στην προγραμματισμένη ίδρυση πανεπιστημίου για το Ιόνιο. Ο Γκίλφορντ άρχισε τις επίσημες ενέργειες για την ίδρυση της Ακαδημίας. Υπέβαλε τον κατάλογο των καθηγητών και συνεργάστηκε με τον αρμοστή για την εκλογή της νήσου. Πρώτη επιλογή ήταν η Ιθάκη και το ψήφισμα της Γερουσίας της 17ης Μαΐου αποφάσισε την ίδρυση του πανεπιστημίου εκεί. Το σχέδιο όμως ματαιώθηκε μετά την κήρυξη της ελληνικής επαναστάσεως του 1821, γιατί ο Μαίτλαντ θεώρησε επικίνδυνη τη γειτνίαση με την επαναστατημένη Ελλάδα, όπως ανέφερε στο λόγο του στή Βουλή στις 6 Μαρτίου του 1822.
Ενα χρόνο αργότερα ο Μαίτλαντ, χάρη στις ενέργειες του Γκίλφορντ στην αγγλική κυβέρνηση και κυρίως στον λόρδο Bathurst, στο λόγο του στη Βουλή ανακοίνωσε ότι παραχωρούσε για τη στέγαση του Ιονίου Πανεπιστήμιου το Παλαιό Παλάτι (άλλοτε κατοικία του Βένετου προβλεπτή) μέσα στο φρούριο, το όποιο εγκατέλειπε ο ίδιος για να εγκατασταθεί στο νεόκτιστο μεγαλοπρεπές Παλάτι των Αγίων Μιχαήλ και Γεωργίου.
Ή επίσημη έναρξη της λειτουργίας του Πανεπιστημίου έγινε στις 17 Μαΐου του 1824.
Το Πανεπιστήμιο, ήταν η μόνιμη φροντίδα του την τελευταία περίοδο της ζωής του. Διέθετε το μεγαλύτερο μέρος των εισοδημάτων του για τις σπουδές στην Ευρώπη νέων Ελλήνων που είχε επιλέξει, με το σκοπό να τους χρησιμοποιήσει ως καθηγητές του Πανεπιστημίου και, όταν λειτούργησε, πλήρωνε ο ίδιος μισθούς που δεν κάλυπτε η κρατική επιχορήγηση καθώς και υποτροφίες ενός μεγάλου αριθμού φοιτητών. Στο πλαίσιο αυτό, χρηματοδότησε τις σπουδές στη Γαλλία (στην Ecole polytechnique ) του Giovanni Carandino, ιδρυτή των νεοελληνικών μαθηματικών.
Φρόντιζε για τήν καλή λειτουργία του Πανεπιστημίου, παρακολουθούσε από κοντά το έργο των καθηγητών στην αίθουσα διδασκαλίας και τη ζωή και πρόοδο των φοιτητών, αφού η μεγαλύτερη ευτυχία του ήταν, όπως δήλωνε σε κάθε ευκαιρία, η πρόοδος που διαπίστωνε κατά τις δημόσιες εξετάσεις τους και η δίψα τους για μάθηση.
 |
| Ανδρέας Κάλβος |
Κατά την έναρξη της σύστασης του ιδρύματος, δίδασκαν ελληνιστί επτά καθηγητές, ελληνική και λατινική φιλολογία, φιλοσοφία, θεολογία, ρητορική, μαθηματικά, βοτανική και αγγλική ιστορία. Κατόπιν τα μαθήματα διαιρέθηκαν σε τέσσερις σχολές: θεολογική, φιλολογική, νομική και ιατρική.
Σύμβολο της Ακαδημίας ήταν η χρυσή κουκουβάγια. Ο πρόεδρος και οι καθηγητές φορούσαν χιτώνα ιδιαίτερης σχολής, χλαμύδα και ερυθρά πέδιλα. Ο χρωματισμός της χλαμύδος του προέδρου και των καθηγητών της νομικής ήταν ιώδης, των της ιατρικής ξανθός και της φιλολογίας κυανός. Όπως και οι φοιτητές έφεραν στολή χυτώνα, χλαμύδα κυανόχρωμου και πετάσου(πηλίκιο) αρχαϊκού σχήματος.
Η πρώτη ακαδημαϊκή σύγκλιτος αποτελέσθηκε από τον άρχοντα και τους καθηγητές: Αθανάσιο Πολίτη, Χριστόφορο Φιλητά, Κωνσταντίνο Ασώπιο και Θεόκλητο Φαρμακίδη. Άλλες αρχές ήταν ο έφορος, ο αρχιγραμματέας και ο χαρτοφύλακας.
Οι πρώτοι καθηγητές της Ακαδημίας ήταν ο Κωνσταντίνος Ασώπιος, ο Χριστόφορος Φιλητάς, ο Κωνσταντίνος Σακελλαρόπουλος, ο Ανδρέας Κάλβος, ο Φρ. Βελφουρ, ο Γαετάνος Γρασσέτης, ο Νικόλαος Πίκκολος, ο Ιάκωβος Λουσινιανός, ο Ιωάννης Αριστείδης, ο Σταμ. Πυλαρινός, ο Ιωάννης Καρανδηνός, ο Ιω. Τουρλινός, ο Αθ. Πολίτης( ο βραδύτερος μητροπολίτης Κερκύρας), ο Θεόκλητος Φαρμακίδης, ο Κωνστ. Τυπάλδος, ο Πασχ. Καρούσος, ο Λεοπόλδος Ιός, ο Ν. Μανιάκης, ο Γ . Θερειανός, ο Στ. Μαράτος και Στυλ. Σπαθής. Από αυτούς ο Πυλαρινός δίδαξε τη πειραματική φυσική στη δημοτική γλώσσα και δημοσίευε τις παραδόσεις του για να αποδείξει ότι η δημοτική γλώσσα είναι ικανή να χρησιμεύσει και στις επιστήμες.
Άπο τους 150 σπουδαστές που παρακολούθησαν τα προπαρασκευαστικά μαθήματα, μετά από δημόσιες εξετάσεις έγιναν δεκτοί 47, για να αυξηθούν κι αυτοί στη διάρκεια του πρώτου χρόνου σε 82. Γλώσσα της διδασκαλίας ήταν η απλοελληνική. Ο Γκίλφορντ προώθησε όχι μόνο τον κλασικό ελληνικό πολιτισμό, αλλά βοήθησε να καθιερωθεί η νέα ελληνική ως γλώσσα εκπαίδευσης. Πίστευε ότι αύτη ήταν η εθνική γλώσσα των συγχρόνων Ελλήνων , και αγωνίστηκε με διαβήματα και αναφορές προς την κυβέρνηση, η οποία καθυστερούσε την επίσημη καθιέρωση της.
Παράλληλα με την οργάνωση της λειτουργίας του πανεπιστημίου ένα άλλο πολύ σοβαρό μέλημα του Γκίλφορντ ήταν η δημιουργία της πανεπιστημιακής βιβλιοθήκης. Τον πυρήνα της αποτέλεσαν τα βιβλία της πρώτης Ιονίου Ακαδημίας (1808-1814), της εποχής τών αυτοκρατορικών Γάλλων, συλλογή που έχει κι αυτή την ιστορία της.
Ή βιβλιοθήκη πλουτίστηκε σύντομα με δωρεές που έφθασαν άπο τα πανεπιστήμια της Οξφόρδης και του Καίμπριτζ καθώς και από προσωπικότητες της Ευρώπης , όπως ο βασιλιάς της Δανίας Φρειδερίκος και άλλοι ευγενείς, χάρη στις σχέσεις και τις προσπάθειες του Γκίλφορντ, που χρονολογούνταν πολύ πριν άπο την ίδρυση της Ακαδημίας (1819, 1820).
Υπήρξε σημαντική δωρεά της Βιβλικής Εταιρείας, με τη μεσολάβηση του "Αγγλου προτεστάντη μισσιοναρίου, γραμματέα της Ionian Bible Society, I. Lowndes, με μια συλλογή από αξιόλογα θεολογικά βιβλία και εκδόσεις της Βίβλου μεταφρασμένης σε όλες σχεδόν τις γνωστές γλώσσες.
Γνωστός βιβλιόφιλος και συλλέκτης σπάνιων βιβλίων και χειρογράφων, ο Γκίλφορντ είχε αρχίσει τη συγκρότηση της προσωπικής βιβλιοθήκης του, που στεγαζόταν στο σπίτι του στο Λονδίνο (24 St James's Place), από τα πρώτα ταξίδια του στην Ευρώπη. Από τις πολυτιμότερες συλλογές του ήταν εκείνη των ελληνικών βιβλίων, γραμμένων στην απλοελληνική γλώσσα καθώς και μια σεβαστή συλλογή ελληνικών χειρογράφων. Τη βιβλιοθήκη αυτή αποφάσισε να μεταφέρει στην Κέρκυρα και να την δωρήσει στο Ιόνιο Πανεπιστήμιο. Έτσι άρχισαν να φθάνουν από την Αγγλία διαδοχικά κιβώτια με τα βιβλία του.
Ταυτόχρονα, έφθαναν συνεχώς βιβλία από το Λονδίνο και τους βιβλιοπώλες της Ιταλίας . Έκτος από τα βιβλία που μεταφέρονταν από το Λονδίνο, ο Γκίλφορντ ταξίδευε συχνά στο Παρίσι, στη Βιέννη και στην Ιταλία όπου αγόραζε βιβλία και μεγάλο αριθμό χειρογράφων (ολόκληρα αρχεία γνωστών ιταλικών οικογενειών), με τα όποια πλούτιζε συνεχώς τη Βιβλιοθήκη της Ακαδημίας. Ήταν σε συνεχή επαφή με γνωστούς βιβλιοπώλες της Ευρώπης ( Βιέννη, Τεργέστη, Ρώμη κτλ.) που του προμήθευαν βιβλία ή εκτελούσαν σχετικές παραγγελίες του, καθώς και τι ς προσπάθειες του να συγκεντρώσει ελληνικά χειρόγραφα.
Προμήθευε επίσης τη βιβλιοθήκη με ειδικά βιβλία για καθεμιά από τις επιστήμες που διδάσκονταν στην Ακαδημία, σύμφωνα με παραγγελίες των καθηγητών, όπως προκύπτει από την αλληλογραφία του και σχετικούς καταλόγους που διασώζονται στο αρχείο του.
Ή επίσημη έναρξη της λειτουργίας της Βιβλιοθήκης της Ιονίου Ακαδημίας έγινε στις 21 Φεβρουαρίου 1825 με διορισμένο έφορο τον Ανδρέα Παπαδόπουλο Βρετό, τον οποίο είχε γνωρίσει στη Νεάπολη, όπου ο Παπαδόπουλος σπούδαζε ιατρική. Η βιβλιοθήκη περιλάμβανε τότε 6.000 τόμους βιβλίων, το μεγαλύτερο μέρος τών οποίων άνηκε στον Γκίλφορντ.
Η διαμόρφωση του χώρου της βιβλιοθήκης
Στεγαζόταν σε μια μεγάλη αίθουσα του Παλαιού Παλατιού, όπου τα βιβλία ήταν τοποθετημένα σε ερμάρια όμοια με εκείνα της Βιβλιοθήκης του Πανεπιστημίου της Οξφόρδης. Η αίθουσα είχε δύο ορόφους «με μια στενή γαλαρία ολοτρόγυρα στη μέση των τοίχων της σάλας». Τα επάνω ράφια ήταν ανοικτά, τα κάτω έκλειναν με ξύλινα φύλλα και τα μεσαία φύλλα είχαν δίχτυ σιδερένιο.
Η συλλογή των χειρογράφων, που το 1827 είχαν φθάσει τις 3.000, ήταν τοποθετημένη σε ράφια στο δωμάτιο του Γκίλφορντ.
Σε αναφορά του Ανδρέα Κάλβου «ή Βιβλιοθήκη, που έχει ζωή δύο μόλις ετών, περιέχει 30.000 τόμους διαλεχτών έργων, το μεγαλύτερο μέρος των οποίων ανήκει στον ευεργέτη μας. Ξεχωρίζει κανείς τη σπάνια συλλογή των έργων που έχουν γραφτεί σε νεοελληνική γλώσσα από την εποχή που άρχισε να γράφεται ως τις μέρες μας, καθώς και μια άλλη συλλογή, οχι λιγότερο πολύτιμη, ιταλικών χειρογράφων, οπού περιλαμβάνονται χειρόγραφα ιστορικά αρκετά μεγάλου ενδιαφέροντος». «Το 1826 ή Βιβλιοθήκη περιελάμβανε 9000 τόμους, οι μισοί από τους οποίους άνηκαν στον Λόρδο Γκίλφορντ.
Ο ίδιος ο Γκίλφορντ παρακολουθούσε τις διαδικασίες της εξαγωγής των βιβλίων από τα κιβώτια, ήταν μια απασχόληση που του προξενούσε ξεχωριστή ευχαρίστηση.
Ο Γκίλφορντ αναχώρησε από την Κέρκυρα με το ατμόπλοιο στις 16 Ιουνίου 1827,υποσχόμενος : «να μήν αναχώρηση πλέον από Κέρκυραν μετά το ταξίδιον εκείνο».
Ξαφνικά έφτασε η θλιβερή αγγελία ότι ο εντιμότατος Κόμης Γκίλφορντ, Αρχων της Ιονίου Ακαδημίας, απεβίωσε, ετών σχεδόν 61.
Λίγο πριν από τον θάνατο του πρόσθεσε 8000 τυπωμένα έργα σ' αυτά που είχε δωρήσει και 3000 χειρόγραφα, το μεγαλύτερο μέρος των οποίων αναφέρεται στην ιστορία από τον 12ο αι. Η Βιβλιοθήκη περιείχε 21000 τόμους.
Μέσα στη βαριά αυτή ατμόσφαιρα του πένθους έγινε η έναρξη των μαθημάτων του σχολικού έτους 1827-1828. Ο έφορος Ι. Καραντηνός στον εναρκτήριο λόγο του, με πολλή συγκίνηση προσπάθησε να δώσει ένα τόνο αισιοδοξίας για να ενθαρρύνει τόσο τους καθηγητές όσο και τους μαθητές. Διατύπωσε την ελπίδα ότι στη θέση του προστάτου της Ακαδημίας θα είναι τώρα ο αρμοστής Adam και ή κυβέρνηση θα θελήσει να διαφυλάξει τη λαμπρότητα της Ακαδημίας.
Η διαθήκη του Γκίλφορντ δεν έγινε γνωστή παρά μόνο στον στενό κύκλο του αρμοστή. Στους κύκλους της Ακαδημίας και το κοινό της Κέρκυρας διαδόθηκε ότι: «ό μακαρίτης Αρχων της Ακαδημίας άφηνεν εις αυτήν την ίδιαιτέραν του περιουσίαν επί δρων τινών, τους οποίους εάν δεν εδέχετο ήη Ιόνιος Κυβέρνησις τότε ήθελε την κληρονομήση ο εξ αδελφής ανεψιός του Κόμης Σέφιελδ».
Στις 14 Νοεμβρίου 1827, η Γερουσία αποφάσιζε: καμιά καινούρια δαπάνη για την Ακαδημία. Ο αριθμός των νέων εδρών καθηγητών που είχε υποσχεθεί ο αρμοστής στον Γκίλφορντ δεν επικυρώθηκαν. Συγχρόνως ο τραπεζίτης του Γκίλφορντ στην Κέρκυρα, Sr David Brown, κατά διαταγή του κληρονόμου του Γκίλφορντ λόρδου Sheffield, γιου της αδελφής του, έπαψε να πληρώνει τους καθηγητές, το βιβλιοθηκάριο και τους υποτρόφους καθώς και κάθε σχετικό με την Ακαδημία λογαριασμό.
Σύμφωνα με πληροφορίες του εφόρου, Βρετού, αμέσως μετά τη δημοσίευση του ψηφίσματος του Νομοθετικού Σώματος, του διατάγματος της Γερουσίας και την σύσταση της γενικής επιτροπής με πρόεδρο τον γερουσιαστή Άγγελο Κόνδαρη, ο γενικός γραμματέας της Γερουσίας John Craufurd ενήργησε ως εκπρόσωπος του κληρονόμου του Γκίλφορντ, κόμητος Sheffield: <<Έβαλεν εις δημοπρασίαν όλα τα σκεύη και έπιπλα τούτου, και την ιδίαν αυτού Άκαδημαϊκήν στολήν θαυμάζοντος του κοινού. Επεμψε δέ εις Λονδίνον όλα τα πολύτιμα χειρόγραφα συμποσούντα τον αριθμόν τριών και επέκεινα χιλιάδων, τα όποια σφαλισμένα εις τάς θήκας, εστόλιζον τα ιδιαίτερα δωμάτια του Αρχοντος Γυΐλφορδ και την συλλογών 20.000 δειγμάτων έκ θείου νομισμάτων κατά την περιγραφήν του περίφημου Μιονέτ.>>
Το περιεχόμενο της διαθήκης του Γκίλφορντ δεν έγινε γνωστό στην Κέρκυρα, από φήμες που κυκλοφόρησαν και από τα γεγονότα προέκυπτε ότι δεν εκπληρώθηκαν οι όροι. Για το λόγο αυτό κληρονόμος των υπαρχόντων του Γκίλφορντ που βρίσκονταν στην Κέρκυρα ήταν ο Sheffield. Η συλλογή μεταφέρθηκε στο Λονδίνο στο τέλος του 1830, όπου ό κληρονόμος του τα πούλησε σε αλλεπάλληλες δημοπρασίες που οργάνωσε ο οίκος Evans.
Η λειτουργία της της ιατρικής σχολής ανεστάλει το 1828 και καταργήθηκε μετά από εννέα έτη, υποκαταστάθηκε στη θέση της η σχολή του ''πολιτικού μηχανικου'', η οποία καταργήθηκε το 1857.
Ως άρχων διαδέχθηκε τον Γκίλφορντ ο Κερκυραίος σοφός ελληνιστής και μεσαιωνοδίφης Ανδρέας Μουστοξύδης. Ο κύκλος των μαθημάτων των διαφόρων σχολών ορίστηκε τριετής, μόνης της νομικής τα μαθήματα παρετείνονταν επί τετραετία.
Η Ακαδημία εξέδιδε διδακτορικά διπλώματα και δελτία δοκίμων, με τα τελευταία να δίνονται στους τελειόφοιτους της Σχολής των Γραμμάτων και της Φιλοσοφίας και χρησίμευαν ως εισιτήρια προς κατάταξη στις άλλες σχολές.
Αργότερα το 1841 προστέθηκαν νέα μαθήματα και κατ' ακολουθία διορίστηκαν νέοι καθηγητές, ο Κουτλουμουσιάνος, ο Οκτάβιος Μοσσότης, ο Ιερώνυμος Σαντώριος, ο Ι. Φ. Λαντζίλης, ο Μ.Γ. Ρακκέτης, ο Φρ. Οριόλης, οι οποίοι μετατέθηκαν από την Ιταλία και δίδασκαν στα Ιταλικά. Κατά τον ίδιο χρόνο περίπου προστέθηκε και το Φαρμακευτικό Σχολείο και μετά από τρία έτη το 1844 ανασυστάθηκε η Ιατρική και Χειρουργική Σχολή της οποία ο κύκλος των μαθημάτων ορίστηκε πενταετής. Τον Μουστοξύδη διαδέχτηκε τελευταίος αρχων ο Αντ. Πολυλάς. Η Ακαδημία καταργήθηκε το 1864.
Παράρτημα της Ακαδημίας ήταν το μουσείο φυσικής, το χημείο, ο βοτανικός κήπος και η αξιόλογη βιβλιοθήκη. Υπήρχε και ωραία συλλογή ττων ορυκτών της Σιβηρίας, την οποίαν κατόπιν άδειας του αυτοκράτορα της Ρωσίας, απέστειλε ο Ιωάννης Καποδίστριας.
Με τη προσάρτηση του Ιόνιου Κράτους στο Βασίλειο της Ελλάδας, οικονομικοί λόγοι υπαγόρευσαν τη κατάργηση της Ακαδημίας η οποία επί σαράντα χρόνια υπήρξε το κέντρο επιστημονικής παιδείας των Ελλήνων, από το οποίο προήλθαν κατά μεγάλο μέρος οι επιστημονικές δυνάμεις της αναγγενημένης Ελλάδας.
Παρά το γεγονός ότι η Ιόνιος Ακαδημία ήταν βραχύβια και επισκιάστηκε από την Ένωση το 1864, ήταν το πρώτο ελληνικό ακαδημαϊκό ίδρυμα της σύγχρονης εποχής και πρόδρομος του Πανεπιστημίου Αθηνών.
Copyright Έλενα Παπάζη
Πηγές:
Εγκυκλοπαίδεια Ήλιος
Pierer's Universal Lexicon, Τόμος 17. Altenburg 1863, σ. 830.
Μουσείο Καποδίστρια
Η στοιχειώδης και η μέση εκπαίδευση στα νησιά του Ιονίου
