Μία "αντικλεπτική" εφεύρεση της Αναγέννησης, που ανανέωσε και την προοπτική στη ζωγραφικη.

Quentin Massys, Ο Αργυραμοιβός και η Σύζυγός του (1514), Μουσείο του Λούβρου, Παρίσι.

 

Johannes Vermeer, Allegory of Faith (1670-72). The Metropolitan Museum. Φωτ. MET

  Ο JAN VAN EYCK, στον πίνακά του Ο Γάμος των Αρνολφίνι, δείχνει έναν κυρτό καθρέφτη που προβάλλει αυτό που βλέπουν τα πρόσωπα που είναι απέναντί μας, και που θα ήταν αδύνατο να δούμε διαφορετικά. Αργότερα μερικοί ζωγράφοι, όπως ο Canaletto, δεν έκρυβαν ότι έκαναν χρήση της "camera obscura", ενώ άλλοι μεταχειρίζονταν μία σειρά από καθρέφτες ή κάποιους κοίλους καθρέφτες που προβάλλουν την εικόνα στον καμβά πριν ζωγραφιστεί. Τα πειράματα του David Hockney είναι συναρπαστικά, ειδικά εκείνα που έκανε στη Φλωρεντία με τους βοηθούς του για την αναπαραγωγή της περίφημης ταμπλέτας του Brunelleschi. Τη στιγμή που ο ήλιος φωτίζει το Βαπτιστήριο μπροστά από το Duomo, εγκατέστησε έναν κοίλο καθρέφτη στη σκιά μιας εξώπορτας που αναπαρήγαγε πιστά την εικόνα του Βαπτιστηρίου πάνω σε ένα λευκό χαρτόνι που είχε τοποθετηθεί μπροστά του. Όπως το είχε πράξει και ο ίδιος ο Brunelleschi, χρησιμοποιώντας έναν καθρέφτη για να απεικονίσει την εφεύρεση της προοπτικής.

Petrus Christus. Ο Χρυσοχόος στο εργαστήριό του ή Ο Άγιος Ελίγιος στο εργαστήριό του (1449). Μητροπολιτικό Μουσείο Τέχνης, Συλλογή Robert Lehman. Φωτ. Wikimedia commons

   O καθρέφτης "μάγισσα" δημιουργήθηκε τον 15ο αιώνα για να παρακολουθούνται με την άκρη του ματιού οι πελάτες ενός καταστήματος, αλλά υπήρχε και η υπόνοια ότι διέθετε μαγικές δυνάμεις. Σήμερα είναι ένα κλασικό περιζήτητο αντικείμενο εσωτερικού ντιζάιν.

Lorenzo Lotto, 'Ανδρας και γυναίκα (c. 1543), The State Hermitage Museum, St. Petersburg. 'Ενας πιο αινιγματικός πίνακας: μία δήλωση αιώνιας πίστης του άνδρα προς την χαμένη του σύζυγο με "προπτικές ανωμαλίες" που οδήγησαν τον David Hockney και τον φυσικό Charles M. Falco να διατυπώσουν την θεωρία σύμφωνα με την οποία ένας κοίλος καθρέφτης είχε χρησιμοποιηθεί για την προβολή μιας εικόνας των μοντέλων ή των αντικειμένων πάνω στον καμβά.

  Η ονομασία αυτού τού καθρέφτη με το κυρτό σχήμα άλλαξε αρκετές φορές ανάλογα με τις εποχές. Αρχικά ονομάστηκε "καθρέφτης του τραπεζίτη", για να περιγράψει την πρώτη χρήση του όπως εμφανίστηκε στη Βόρεια Ευρώπη τον 15ο αιώνα. Επέτρεπε στους εμπόρους να παρακολουθούν με την άκρη του ματιού τους πελάτες ενός καταστήματος ή φαρμακευτικού εργαστηρίου χωρίς να σηκώνονται από το γραφείο τους. Οι φλαμανδοί ζωγράφοι ήταν οι πρώτοι που πειραματίστηκαν με τις πολλαπλές οπτικές γωνίες αυτού του αντικειμένου, το οποίο και εισήγαγαν στους πίνακές τους. Ο Jan van Eyck με τον πίνακά του Ο Γάμος των Αρνολφίνι (1434), ο Petrus Christus με τον Χρυσοχόο στο εργαστήριό του (1449) ή ο Quentin Massys με τον Αργυραμοιβό και τη Σύζυγό του (1514) εμφανίζουν μέσα στους κυρτούς καθρέφτες δεύτερα πλάνα πλούσια σε νέους χαρακτήρες , δίνοντας έτσι βάθος στις ζωγραφισμένες σκηνές.

Lukas Furtenagel, Ο ζωγράφος Hans Burgkmair και η γυναίκα του (1529) Kunsthistorisches Museum, Βιέννη.

  Πολύ γρήγορα όμως, αποδίδονται επίσης σε αυτό το καμπυλωτό καθρέφτη μαγικές δυνάμεις, και τότε ονομάζεται "μάτι μάγισσας", χρησιμεύοντας ως προληπτική προστασία των κατοικιών. Οι υπηρέτες των αστικών σπιτιών τούς φοβούνται επειδή πιστεύουν ότι θα βρίσκονται συνεχώς υπό παρακολούθηση. Το αντικείμενο γίνεται έτσι μία πρώιμη εκδοχή των καμερών παρακολούθησης. Φωτίζοντας τις σκοτεινές γωνίες, η ικανότητά του να διαχέει το φως βρίσκει ολοένα και περισσότερους θιασώτες στην εσωτερική διακόσμηση όπου κατέχει μια σταθερή θέση.

  Με την προσθήκη ενός επιχρυσωμένου μεταλλικού πλαισίου, υιοθετείται στην Γαλλία κατά τη δεκαετία του '40 μία νέα ακόμη ονομασία, με τον κυρτό καθρέφτη να ονομάζεται και "καθρέφτης ήλιος". Ο Gilbert Poillerat (1902-1988), γάλλος διακοσμητής και καλλιτέχνης σιδηρουργός που εκπαιδεύτηκε στη σχολή Boulle, του πρόσεφερε μία από τις πιο όμορφες εκδοχές του με το Chaty Vallauris. Κατασκευασμένος στις Alpes-Maritimes, αυτός ο καθρέφτης έγινε πολύ της μόδας στη δεκαετία του '50 και εξακολουθεί και σήμερα να πωλείται πολύ ακριβά σε ορισμένες δημοπρασίες για πρωτότυπα κομμάτια.

Copyright Έλενα Παπάζη

Πηγές

Le Monde