Το Σαγράδο και οι Μώροι

 

Χωριό Ρικίνι, παλιό αρχοντικό

 Η Κέρκυρα έχει μεγάλη ιστορία και πολλούς μύθους. Ένας από αυτούς είναι και ο σχετικός με το Σαγράδο, που θα μεταλλαγούν σε ιστορία του τόπου, αν η ιστορική έρευνα και η αρχαιολόγική σκαπάνη φέρουν τέτοια στοιχεία που να αποτελούν αναμφισβήτητη γνώση για ένα θεσμό, για τον οποίο επί αιώνες πολλά λεγόταν και τίποτα δε γράφτηκε.

Η λέξη Σαγράδο είναι λατινογενής και κατ επέκταση βενετσιάνικη. Sacrum στη λατινική είναι ουσιαστικοποιημένο επίθετο και σημαίνει ιερό. Sagrato στην Ιταλική είναι ο ιερός και αμόλυντος χώρος, το άδυτο, κάτι που δε παραβιάζεται, το υπόγειο με τη μυστικιστική του έννοια.

Το Σαγράδο για τους Κερκυραίους είναι σχετικό με το θρύλο του <<ασύλου>>, δικαιώματος που παραχωρούσαν οι Βενετοί σε κάθε φυγόδικο, που κατέφευγε στ' αρχοντικό του άρχοντα, Την άδεια αυτή την είχε παραχωρήσει η Γαληνοτάτη Δημοκρατία του Αγίου Μάρκου επιλεκτικά σε κάποιους άρχοντες, όπως στις οικογένειες Τριβόλη στη Νότια Κέρκυρα, Ανδρουτσέλη, Σορδίνα, Κουρκουμέλη, Γιαλινά-Σπαθά στη Μέση Κέρκυρα, Πολυλά, Μοτσάνεγα, Ριβέλη και Θεοτόκη Καλοκαρδιάρη στη Βόρεια Κέρκυρα. Επιβεβαιωμένη (κτιριακώς) είνα η ύπαρξη των Σαγράδων των οικογενειών Σορδίνα, Ανδρουτσέλη, Μοτσανέγα και Ριβέλλη. Πρόκειται για υπόγειους χώρους, χαμηλού ύψους, ανάερους, ανήλιους, στενούς (περίπου 3-4 μέτρα), στοώδης, κτισμένους με ογκώδεις πέτρες και προπάντων ηχομονωμένους, που κλεινόταν ερμητικά με διπλή και σπανίως μονή φρουριακού πάχους και κατασκεύης πόρτα.

Όσα Σαγράδα βρισκόταν στα υπόγεια των αρχοντικών επικοινωνούσαν με καταπακτή ή καταπακτές. Μερικά ήταν κτισμένα μέσα στον κυρίως περίβολο του αρχοντικού με είσοδο περίλαμπρη, που δεν προϊδεάζει σε τίποτε, η με πρώτη μικρή πρόσβαση, περίπου 90εκ. καλυμμένη με λαμαρίνα και δεύτερη τη κανονική. Άλλα βρέθηκαν σε θορυβώδεις γωνίες του περιβόλου, για παράδειγμα δίπλα στον αδιάκοπο θόρυβο του μηλαύλακου κάποιου νερόμυλου. Όλα δείχνουν ότι επρόκειτο για φυλακές, στις οποίες οι καταδιωγμένοι κατέληγαν σε λίγη ώρα από ασφυξία.

Από λαϊκές παραδόσεις και αφηγήσεις απογόνων μαθαίνουμε ότι κάθε λογής φυγόδικοι του κοινού και ποινικού δικαίου καταφεύγοντας στα αρχοντικά τα οποία παρήχαν προστασία που για συντομία ο λαός τα αποκαλούσε Σαγράδα, αρκούσε να αγγίξουν το μπατιτούρο (ρόπτρο) της αυλής και έπαυε η καταδίωξη τους από την Αστυνομία των κατακτητών. Όσοι φυγόδικοι είχαν διαπράξει μικροαδικήματα, εντάσσοταν ισοβίως στους δούλους του Κόντε ή Βαρόνου, ενώ οι ληστές και οι εγκληματίες, σύμφωνα πάντα με την απόφαση του άρχοντα κλεινόταν στη φοβερή φυλακή.

Έτσι οι θλιβεροί αυτοί χώροι αποτρόπαιων μαρτυρίων φαίνεται ότι λειτουργούσαν εκκαθαριστικά για πάρα πολλούς ανθρώπους.

Με μορφή μαυροφορεμένου, μεγαλόσωμου άνδρα λίγο αργότερα θα δημιουργηθεί ο μύθος και η εικόνα τοθ Μώρου. Λέγεται ότι είναι ψυχές ανθρώπων που οι αρχόντοι τους σκότωσαν στα θεμέλια ή στο σαγράδο τ’ αρχοντικού τους για να φυλάνε τους θησαυρούς των οίκων τους. 

Περιγράφονται ως νυχτόβια πνεύματα που συχνάζουν τα βράδια στα ερείπια των αρχοντικών των κάποτε αφεντάδων τους. «Εκεί εκτίουν την ποινή της αιώνιας καταδίκης τους, προστατεύοντας το χτίσμα ή φυλώντας τον θησαυρό». 

Ένα άκακο αερικό, όπως εξιστορείται, ο Μώρος όπου για να ελεφθερωθεί από την αιώνια τιμωρία του, έπρεπε να ‘βρει κάποιον «εκλεκτό». Να του εμπιστευτεί την ιστορία και το δίκιο του. Να ξαλαφρώσει απ’ τ’ άδικο. Και μετά, γι’ ανταμοιβή, να του πει το θησαυρό που φύλαγε, με τη προϋπόθεση να μην ομολογήσει σε κανένα το απάντημα, το μυστικό του θησαυρού ή να μην γυρίσει πίσω να κοιτάξει. Αν το έκανε, γιόμιζε φλουριά. Αν όχι, ο θησαυρός χανόταν – και ο Μώρος έχανε το ξαλάφρωμα απ’ το βάσανο, με μια τιμωρία τότε να πεφτει πάνω στον άτυχο εκλεκτό. 

Κάπως έτσι έχει, εώς και σήμερα, μείνει η τοπική μυθοπλασία  και μεταφέρεται μέσω ιστοριών από τους παλιούς στις νεότερες γενιές με ακόμα πλουσιέστερες ιστορίες από τοπικούς κατοίκους.

πηγές

Βίντεο : Έλενα Παπάζη

Αρχοντικές αγροικίες ,Καραμούτσου

Corfu stories

Iάκωβος Πολυλάς