Μερικά ερείπια είχαν πρωτοβρεθεί κατά τους Ναπολεόντιους Πολέμους από στρατιώτες του στρατηγού των Γάλλων Φρανσουά Ξαβιέ Ντονζελό, καθώς έσκαβαν, ετοιμάζοντας όρυγμα μάχης.
Το τυχαίο έβρημα ανακοινώνεται από την αθηναϊκή εφημερίδα Εμπρός με μια σύντομη ανταπόκριση από τη Κέρκυρα:
Ανεύρεσις μεγάλου αγάλματος εν Κέρκυρα. Ούχι μακράν της βορειοανατολικής όχθης του κατα Θουκυδίδην Υλλαϊκού λιμένος του νυν καλούμενου Λίμνης Χαλικιόπουλου και σχεδόν εις το μέσον της ευθείας της ενούσης την Μονήν των Αγίων Θεοδώρων μετά των ερειπίων της εκκλησίας Νερατζίχας, όπου εβρίσκονται τα κτήματα του Φιλίππου Αρταβάνη...
 |
| Το ξεκίνημα της Ανασκαφης στη Γαρίτσα, Errinerungen |
Η κατάσταση της Αρχαιολογικής υπηρεσίας τη κοντινή περίοδο (1906-1907) έδειχνε να ενεργεί προς το συμφέρον των αρχαιολογικών ευρημάτων με ιδιαίτερο ζήλο, καθώς τότε ήταν που με δική της οικονομική δαπάνη και με ταχύτατο, για τα συνήθη ελληνικά δεδομένα ρυθμό, η Αρχαιολογική Εταιρεία, καυασκεύασε στη Κέρκυρα νέο αρχαιολογικό μουσείο ώστε να φιλοξενίσει τα συσσωρευμένα αρχαία που είχαν βρεθεί κοντά στο Μενεκράτειο μνημείο και άλλες αρχαιότητες απο πολλές περιοχές της πόλης και των περίχωρων ,τα οποία βρισκόταν στο υπόγειο του κτιρίου της παλιάς Ιονίου Ακαδημίας.
Η στελέχωση όμως κατα τη περίοδο 1907 με 1910 παρόλες τις οργανωτικές τότε προσπάθειες για προσλήψεις παρουσίαζε πάρα πολλές ελλείψεις και αυτό φαίνεται με την ύπαρξη ενός και μόνον υπεύθυνου στην εφορεία αρχαιοτήτων για τον γεωγραφικό χώρο Αιτολοακαρνανίας, Ηπείρου, Κερκύρας, Παξών, Λευκάδας και Ιθάκης.
Για τη θέση αυτή προσλήφθηκε στις 22 Δεκεμβρίου 1910 ο Φρειδερίκος Βερσάκης. Γεννήθηκε το 1879 στο Πειραιά από γονείς Ιταλικής καταγωγής. Ο πατέρας του Σαλβατόρε Βερσάκης, είχε μια επιχείρηση κατασκεύης αμαξών.
Την περίοδο που ήρθαν στο φως τα εντυπωσιακά ευρήματα στη Κέρκυρα, ο Βερσάκης ήταν απασχολημένος στην Αθήνα με τη διεξαγωγή ανασκαφής στο εκεί Ασκληπιείο και με την δημοσίευση των αποτελεσμάτων της.
Η πρώτη αντίδραση του νεοδιορισμένου εφόρου στα ευρήματα της Κέρκυρας, χρονολογείται ένα μήνα περίπου μετά τη δημοσίευση στο Εμπρος. Τον Γενάρη του 1911 ο Βερσάκης ζητά , με επιστολή του από την Κέρκυρα, να του χορηγήσει η Αρχαιολογική Εταιρεία πίστωση πεντακοσίων δραχμών "προς ενέργειαν ανασκαφών" στο κτήμα Αρταβάνη. Η αντίδραση της υπήρεσίας στα ευρήματα όμως είχε εκδηλωθεί ακόμα πιο ακαριαία, αφού ήδη ο υπεύθυνος επιμελητής Ιωάννης Μάρμορας είχε προχωρήσει σε περιορισμένης έκτασης ανασκαφή στο σημείο που εντοπίστηκαν οι αρχαιότητες ,με την κερκυραική ''Εφημερίδα των Ειδήσεων'' να γράφει πως ο επιμελητής μετέβει επι τόπου προς βεβαίωση ότι επρόκειτο για αναγλυφο προσόψεως ναού.
Στο Εμπρός, μετά τη σύλληψη αρχαιοκάπηλου που κατασκεύαζε 《διάφορα πλαστά αρχαία μετάλλινα 》δίνεται η δεύτερη σύντομη είδηση για τα ευρήματα όπου αναφέρεται πως για λόγους αφαλείας : κατόπιν διαταγής του υπουργείου προς τον έφορο Κον Βερσάκην εκομίσθη εις το Μουσείον το ανευρεθέν μονόλιθον ανάγλυφον της γιγαντομαχίας, τμήμα τύμπανου αρχαιοτάτου ναού.
Μετά τη μεταφορά του ανάγλυφου στο μουσείο ο Βερσάκης ενήργησε, από κοινού με τον Μάρμορα, νέα δοκιμαστική έρευνα στο χώρο, η οποία πρέπει να τον έπεισε πλέον για την εξέχουσα σημασία του ευρήματος, αφού τον Φεβρουάριο του 1911 επαναλαμβάνει την αίτηση του προς την Αρχαιολογική Εταιρεία για χρηματοδότηση της ανασκαφής. Η ανυπομονησία ωστόσο του Βερσάκη ήταν τέτοια, ώστε δε περίμενε καν να του αποσταλούν τα χρήματα από την Εταιρεία. Έχοντας πληροφορηθεί την έγκριση της άδειας από το υπουργείο, ξεκίνησε την ανασκαφή.
 |
| Γεώργιος Α' και Γουλιέλμος Β' στη Κέρκυρα, Σ.Μαρκεζίνης, Πολιτική ιστορία της νεότερης Ελλάδος |
Πολύ περισσότερο από ό,τι απασχόλησαν εκείνη τη περίοδο την κοινή γνώμη στην Κέρκυρα ειδικά, και στην υπόλοιπη Ελλάδα ή στο εξωτερικό γενικότερα, τα αρχαιολογικά ευρήματα στο κτήμα Αρταβάνη, την απασχόλησε ένα άλλο γεγονός που συνδέεται με το νησί και αυτό ήταν η επικείμενη άφιξη του αυτοκράτορα της Γερμανίας Γουλιέλμου Β'.
Παρόλο που οι από το 1905 ετησίως επαναλαμβανόμενες επισκέψεις του Κάιζερ στην Κέρκυρα ήταν κατά κύριο λόγο ιδιωτικού χαρακτήρα κατά βάθος το ταξίδι του Κάιζερ στο νησί δεν αποσκοπούσε μόνο στον να πάρει στην ιδιοκτησία του το Αχίλλειο, αλλά είχε και τις πολιτικές του σκοπιμότητες. Υπήρχε επίγνωση της ισχύος που διέθετε ο Κάιζερ ως ηγεμόνας μιας μεγάλης δύναμης, ακόμα και ως επισκέπτης σε ξένη χώρα. Χαρακτηριστικό είναι το ανέκδοτο, σύμφωνα με το οποίο όταν ο Γεώργιος Α' ρωτήθηκε το 1910, γιατί επίγεται να πάει στη Κέρκυρα να συναντήσει τον Γουλιέλμο Β', απάντησε: "Γιατί αν δε πάω, θα έχει την εντύπωση ότι βασιλιάς της Ελλάδας είναι εκείνος".
 |
| Ο Dorpfeld παρουσιάζει στον Κάϊζερ τα ευρύματα, Errinerungen |
Ο Κάιζερ έφθασε στη Κέρκυρα μια βδομάδα πριν την έναρξη της ανασκαφής του Βερσάκη στο κτήμα Αρταβάνη.
Ο κόσμος της Κέρκυρας είχε δει με μεγάλη ικανοποίηση την άμεση δραστηριοποίηση του Βερσάκη εκείνη τη περίοδο, πολύ περισσότερο μάλιστα αφού τα αποτελέσματα της ανασκαφής του υπήρξαν ευθύς εξαρχής πολύ θεαματικά. Μέσα σε λίγες μόνο μέρες ο νεαρός έφορος είχε τη τύχη να ανακαλύψει όλα σχεδόν τα τμήματα του τυμπάνου του μεγάλου αετώματος.
Τα εντυπωσιακά νέα από την ανασκαφή κινούν ακόμα περισσότερο το ενδιαφέρον του του Κάϊζερ, ο οπόιος αποφάσισε να《 μεταβεί επιτοπίως ινα παρακολουθήση τας ανασκαφάς 》.
 |
| Ο Κάϊζερ και η συνοδεία του στο χώρο των ανασκαφών, Εrrinerungen |
Πράγματι ο Γουλιέλμος πηγαίνει με τη συνοδεία του για πρώτη φορά στο χώρο των ανασκαφών όπου παρακολουθεί τις εργασίες και συζητά με τον Βερσάκη σχετικα για την αρχαία Κέρκυρα. Κατα σύμπτωση την ημέρα εκείνη η σκαπάνη των εργατών φέρνει στο φως το πιο εντυπωσιακό τμήμα του αετώματος, τη κεντρική μορφή της Γοργούς.
Το εύρημα προκαλεί βαθύτατη εντύπωση στον Κάϊζερ ο οποίος τώρα αναζητά να βρίσκεται καθημερινά στο τόπο των ανασκαφων και πάντα με τον υπασπιστή του, όπου του υπαγορεύει συνολικά εφτά τηλεγραφήματα με αποστολή προς τη γενική διέυθυνση των μουσείων του Βερολίνου ενημερώνοντας συνεχώς για τα νέα ευρύματα των ανασκαφών.
Κάτι που δεν βρήκε θετικό τον Βερσάκη καθώς το θεωρούσε άδικο να δημοσιεύονται τα αποτελεσμάτα της ανασκαφής του πριν καν προλάβει να τις δημοσιεύσει ο ίδιος ο έφορος στην Ελλάδα.
 |
| Τα πρώτα ευρήματα της ανασκαφής, Εrrinerungen |
Πιο πολύ από την απώλεια του αυτονόητου δικαιώματος του ανασκαφέα να παρουσιάσει πρώτος εκείνος τα αποτελέσματα της δουλειάς του, πρέπει να ενόχλησε τον Βερσάκη το ενδιαφέρον του αυτοκράτορα για το οικονικό υπόβαθρο της ανασκαφής. Ο Κάϊζερ προφανώς γνωρίζοντας την ανεπάρκεια των διατιθέμενων μέσων και με τις πληροφορίες ότι το δημόσιο είχε διαθέσει μόνον πεντακόσιες δραχμές, ζήτησε την άδεια να προσφέρει άλλες πεντακόσιες, προφανώς φοβούμενοςμη παύση η ανασκαφή. Μια προσφορά που, παρά τις έντονες πρώτες αντιδράσεις που υπήρχαν, τελικά έγινε δεκτή.
Έτσι ο Κάϊζερ δε μένει μόνο στη προσφορά του για τη συνέχηση της ανασκαφής αλλά καταφέρνει να τοποθετήσει και δεύτερο αρχαιολόγο. Αρχικά ειδοποιεί τότε τηλεγραφικά τον διευθυντή του γερμανικού αρχαιολογικού ινστιτούτου της Αθήνας. W.Dorpfeld και του ζητά να παρευρεθεί στη Κέρκυρα προκειμένου να του εκθέσει τη δική του άποψη για τα ευρήματα. Μια άτυχη συγγειρία για τον Βερσάκη δημιουργείται καθως οι αντιπαραθέσεις που είχαν ξεκινήσει σε προηγούμενους χώρους ανασκαφών στην Ακρόπολη με τον διευθυντή του γερμανικού ινστιτούτου φαίνεται να συνεχίζουν και στο νησί. Μια ανασκαφή για δυο διευθυντές με έντονο παρελθόν δε θα είχε γερή βάση. Πόσο μάλλον όταν η ίδια η φύση της παράτυπης ανασκαφικής άδειας, με την έννοια του ότι είχε χορηγηθεί όχι μόνον χωρίς να έχει ακολουθηθεί η καθιερωμένη διαδικασία, αλλά και χωρίς να ληφθεί υπ όψη η ισχύουσα νομοθεσία θα καθιστούσε στη συνέχεια αναπόφευκτη τη δημιουργία σοβαρών προβλημάτων και τεχνικής φύσεως.
Η μεγάλη σύγκρουση δε θα καθυστερήσει, καθώς παρά τις προσπάθειες και από μεριά πολιτικής να αποδεχτούν ο ένας τον άλλον οι δυο αρχαιολόγοι δε βρίσκουν κοινά σημεία. Έτσι προκύπτει και βγαίνει στο φως της δημοσιότητας το περιστατικό που έγινε γνωστό ως '' Η βαλίτζα του αρχαιολόγου'' και πως ανακαλύφθησαν τα εντός αυτής αρχαία κοσμήματα. Μια δημοσίευση που είχε γνωστοποιήσει προς τα έξω ο Βερσάκης σε βάρος του Dorpfeld με τη βαλίτζα του δεύτερου να ταξιδεύει προς Κέρκυρα από Λευκάδα με τη συνοδεία μιας κυρίας και αφού ανειχθεί μετά από έλεγχο του πλοίου να βρεθούν στο εσωτερικό εκτός από ρούχα και ένα κυτίο με ένα χρύσο αρχαίο βραχιόλι μεγάλης αξίας ένα περιδέραιο επίσης χρυσό μεγάλης αξίας( της Πηνελόπης ) καθώς και άλλα κοσμήματα.
Προσπαθώντας ο Βερσάκης να κατηγορήσει τον Dorpfeld ως αρχαιοκάπηλο το μόνο που κατάφερε ήταν να τον εξυμνήσουν δημοσιογράφοι, πολιτικοί και αρχαιολόγοι πως στα χέρια του αρχαιολόγου Dorpfeld τα κοσμήματα θα είχαν τη μεγαλύτερη ασφάλεια από ότι αν βρισκόταν στο Εθνικό Μουσείο. Με αυτό το τρόπο ο Βερσάκης αντί να δημιουργήσει το σκάνδαλο που επιθυμούσε, αντιθέτως βρέθηκε στη δυσάρεστη θέση να μετατεθεί από τη θέση του μετά από επέμβαση της γερμανικής διπλωματίας.
Η ανασκαφή στη Γαρίτσα συνεχίστηκε από τον Dorpfeld, μετά τα επεισόδια που μεσολάβησαν, για έναν περίπου μήνα, ως τις αρχές Ιουνίου 1911.
👇
Η ΤΡΙΣΔΙΑΣΤΑΤΗ ΑΠΕΙΚΟΝΙΣΗ ΤΟΥ ΝΑΟΥ ΤΗΣ ΑΡΤΕΜΙΔΟΣ
Ο ναός της Άρτεμης είναι ένας αρχαϊκός ελληνικός ναός, κτισμένος περί το 580 π.Χ. στην αρχαία πόλη της Κόρκυρας (σημερινή Γαρίτσα). Ο ναός ήταν αφιερωμένος στην Άρτεμη και είναι ο πρώτος γνωστός δωρικός ναός, που οικοδομήθηκε από πέτρα. Επίσης είναι το πρώτο κτήριο, που ενσωμάτωσε όλα τα στοιχεία του δωρικού ρυθμού στην αρχιτεκτονική. Λίγα γλυπτά ελληνικών ναών έχουν επιζήσει από την αρχαϊκή περίοδο και τα μεγάλα μέρη της σύνθεσης από το αέτωμά του είναι τα πρωϊμότερα σημαντικά ευρήματα.
Ο ναός είναι ψευδοδίπτερος. Ήταν ένας από τους μεγαλύτερους της εποχής του. Η ορθογώνια περίμετρός του έχει διαστάσεις 23,46 μ. Χ 49 μ. με είσοδο από τα ανατολικά, όπως όλοι οι αρχαίοι ναοί, ώστε το φως να εισχωρεί το πρωί.
Η πρόσοψη του ναού ήταν διακοσμημένη με μετόπες· υπολείμματά τους με τον Αχιλλέα και τον Μέμνονα βρέθηκαν στα αρχαία ερείπια. Ο ναός έχει κεντρική θέση στην αρχαιοελληνική αρχιτεκτονική και είναι ένα από τα 150 αριστουργήματα της Δυτικής αρχιτεκτονικής. Ένας ναός με όμοια διακοσμητικά στοιχεία υπάρχει στο Σάντο Ομομπόνο, κοντά στον Τίβερη της αρχαίας Ρώμης, της εποχής των Ετρούσκων και η αρχιτεκτονική του ναού στην Κέρκυρα ίσως επηρεάστηκε από αυτόν. Αν ο ναός της Κέρκυρας λειτουργούσε ως τον 4ο αι. μ.Χ., θα έκλεισε κατά τις διώξεις των εθνικών ("ειδωλολατρών"), όταν η Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία είχε γίνει πια χριστιανική.
Το κρηπίδωμα φέρει από μία κιονοστοιχία των 8 κιόνων στο εμπρός και στο πίσω μέρος του ναού. Στα πλάγια του ναού υπάρχει από μία κιονοστοιχία των 17 (8 Χ 2 + 1) κιόνων.
Στο κέντρο ο σηκός είναι διαστάσεων 9,4 μ. Χ 34,4 μ. και χωρίζεται σε τρία κλίτη, από δύο κιονοστοιχίες των 10 κιόνων. Ο πρόναος και ο οπισθόδομος έχουν είσοδο από δύο παραστάδες και δύο κίονες. Γενικά η διάταξη (διπλός εν παραστάσει) ομοιάζει με του Παρθενώνα. Η απόσταση μεταξύ της κιονοστοιχίας και του σηκού είναι όσο δύο μετακιόνια διαστήματα συν μία διάμετρο κίονα, δηλ. θα μπορούσε να υπάρχει και δεύτερο πτερό. Έτσι ο ναός έχει αναλογίες δίπτερου, λείπει όμως η δεύτερη, εσωτερική κιονοστοιχία. Είναι το πρώτο παράδειγμα μίας τέτοιας δομής ναού.
Από τα δύο αετώματα, σε καλύτερη κατάσταση σώζεται το δυτικό, ενώ το ανατολικό υπάρχει σε τμήματα. Το μυθολογικό θέμα τους είναι σε ανάγλυφα με μεγάλο βάθος (έξεργα). Είναι το πρώτο γνωστό παράδειγμα αετώματος με γλυπτά στην Ελλάδα. Φαίνεται να έχουν διακοσμηθεί με τον ίδιο τρόπο, με τη Γοργόνα Μέδουσα να έχει ύψος 2,85 μ. Τα αετωματικά γλυπτά θεωρούνται τα πρώτα υπολογίσιμα δείγματα της Ελληνικής γλυπτικής ενός δωρικού κτηρίου. Το δυτικό αέτωμα με άλλα τμήματα εκτίθεται στο Αρχαιολογικό Μουσείο της Κέρκυρας. Το περιοδικό "New York Times" περιγράφει το αέτωμα ως το τελειότερο δείγμα γλυπτού από αρχαϊκό ναό, που υπάρχει.
Στο κέντρο το αέτωμα παριστά τη μορφή της Μέδουσας στυλιζαρισμένα. Τα πόδια της δείχνουν ότι τρέχει και εμφανίζονται από το πλάι (profile), σε αντίθεση με το άνω μέρος του σώματος, που εμφανίζεται κατ' ενώπιον (en face)· η περιστροφή του κορμού είναι έντονη. Η Γοργόνα φορεί κοντό, ως τα γόνατα χιτώνα, για να μπορεί να τρέχει προς τα δεξιά. Η κίνηση είναι έκδηλη: το δεξί πόδι είναι γονατισμένο και γενικά τα τέσσερα άκρα της είναι σε ορθή γωνία.
Τα φτερά της εφάπτονται στην επιφάνεια του αετώματος. Η ζώνη της αποτελείται από δύο αλληλοπλεκόμενα φίδια και από τον λαιμό της εκτείνονται άλλα δύο, στοιχεία αναγέννησης αλλά και φόβου. Φέρνει στον νου την Πότνια θηρών της Εγγύς Ανατολής, τη Λαμασχτού της Μεσοποταμίας ή την ελληνική Λάμια.
Τα δύο τέκνα της, ο Πήγασος και ο Χρυσάωρ είναι στις άκρες των χεριών της· γεννήθηκαν κατά την θανάτωσή της. Πρέπει να είμαστε την στιγμή που, καθώς η Μέδουσα τρέχει να ξεφύγει από τον Περσέα, εκείνος τη σκοτώνει και ο Πήγασος ξεπηδά. Το πρόσωπό της είναι αποκρουστικό και έχει το αρχαϊκό "τρομερό χαμόγελο". Η Μέδουσα με τα παιδιά της περιστοιχίζεται από ζεύγος πανθήρων, που στρέφουν τα πρόσωπά τους κατ' ενώπιον, έχουν το βλέμμα τους προς τα έξω ερευνητικά· είναι οι φρουροί του ναού. Είναι μικρότεροι σε μέγεθος για να ταιριάξουν με το ύψος του τριγωνικού αετώματος στο σημείο αυτό. Ο γλύπτης τους σκάλισε αρκετά προς τα έξω, σαν να ήθελε να τους αποσπάσει από την επιφάνεια του αετώματος.
Το κεφάλι της Μέδουσας επικαλύπτει το γείσο, στην άνω κορυφή του τριγωνικού αετώματος, κάτι που τη δείχνει αγριότερη. Θα περίμενε κανείς να δει τη μορφή της Άρτεμης στο αέτωμα του ναού της, φαίνεται όμως, ότι η Μέδουσα αντιπροσωπεύει την χθόνια πλευρά της θεάς· και οι δύο είναι προστάτιδες των ζώων. Η λειτουργία της Μέδουσας και των πανθήρων είναι αποτροπαϊκή, δηλ. για να φοβερίσει το κακό και να μην εισέλθει αυτό στο ναό. Πιο αριστερά υπάρχει μία καθιστή μορφή, με σηκωμένα τα χέρια προς άλλη μορφή, που της επιτίθεται με δόρυ· η δεύτερη μορφή δεν σώζεται. Πιο αριστερά, στη γωνία του αετώματος, κείτεται γενειοφόρος πολεμιστής που απεβίωσε, γυρισμένος προς τον θεατή. Αντίστοιχα στη δεξιά μεριά μία μορφή, που κραδαίνει κεραυνό (ο Ζευς), επιτίθεται σε γονυπετή μορφή. Ο Ζευς στρέφει στον θεατή τον κορμό του (όχι όμως το κεφάλι του)· ο γονυπετής στρέφει το επάνω μέρος του σώματός του στον θεατή, όπως η Μέδουσα. Στο δεξί άκρο, στη γωνία του αετώματος, θα υπήρχε ακόμη ένας τεθνηκώς πολεμιστής.
Αν η καθιστή μορφή αριστερά είναι η Ρέα ή ο Κρόνος, τότε στα άκρα του αετώματος αναπαρίσταται η Τιτανομαχία, μάλιστα ο Ζευς παριστάται αγένειος στη μάχη των θεών εναντίον των Τιτάνων. Άλλη άποψη θεωρεί την καθιστή μορφή ως τον Πρίαμο, που λογχίζεται από τον Νεοπτόλεμο, οπότε το θέμα είναι η Άλωση της Τροίας.
Όπως και να έχει το πράγμα, οι μορφές δεν συνδέονται με την αποτροπαϊκή Μέδουσα και τους φρουρούς πάνθηρες, που θα ήταν το μόνο θέμα σε παλαιότερους ναούς. Φαίνεται πως εδώ, το θέμα είναι σε μία μεταβατική φάση συνύπαρξης αποτροπαϊκών και μυθολογικών σκηνών, από τις οποίες θα επικρατήσουν οι δεύτερες για τη διακόσμηση των ναών.
Copyright Έλενα Παπάζη
Πηγές
Η ανασκαφή του ναού της Αρτέμιδος, Θανάσης Καλπαξής
Ναός Αρτέμιδος στη Κέρκυρα, Digital Heritage Creations
My favourite planet
Bικιπαίδεια
