Νέες ανακαλύψεις από τις χαμένες πόλεις του δέλτα του Νείλου

  Τον 2ο αιώνα π.Χ., καταστροφή έπληξε την αιγυπτιακή πόλη Θώνις-Ηράκλειο. Ένα παλιρροϊκό κύμα και καταστροφικές κατολισθήσεις, που προκλήθηκαν από τη ρευστοποίηση του εδάφους μετά από έναν σεισμό, κατέστρεψαν ολόκληρα κτίρια, θάβοντάς τα κάτω από τα νερά του κόλπου Aboukir και διατηρώντας το περιεχόμενό τους στον πυκνό πηλό του Νείλου. Μέχρι σήμερα, οι θεαματικές υποβρύχιες ανακαλύψεις στις εκβολές του Νείλου περιλαμβάνουν περισσότερα από 70 πλοία, τα οποία προσφέρουν πληροφορίες για την αρχαία ναυπηγική, κολοσσιαία αγάλματα και έναν τεράστιο ναό αφιερωμένο στον Amun-Gereb (βλ. CWA 60 και 95). Σε αυτό το ιδιαίτερο, ιερό μέρος πήγαν οι νέοι Φαραώ για να λάβουν τη δύναμή τους από τον θεό Αμούν. Ο μήκους 150 μέτρων ναός στο Θώνης-Ηρακλείου έπεσε σε αρχαίο κανάλι γεμίζοντας το. Τώρα, νέα ευρήματα προσθέτουν περισσότερες λεπτομέρειες στην εικόνα της θρησκευτικής δραστηριότητας στη σημαντική βυθισμένη πόλη,

  «Γνωρίζαμε ήδη για τον μεγάλο ναό του Amun-Gereb», είπε στο CWA ο Franck Goddio, ο οποίος ηγείται μιας ομάδας από το Ευρωπαϊκό Ινστιτούτο Υποβρύχιας Αρχαιολογίας (IEASM) στον κόλπο Aboukir. «Ανακαλύψαμε ένα μεγάλο κανάλι νότια του ναού, με μέρος του ναού μέσα. Υπήρχαν κομμάτια από αρχιτεκτονικά συντρίμμια, τελετουργικά όργανα και αγαλματίδια σε παρθένα κατάσταση. Μέσα στο κανάλι, βρήκαμε και ένα μικρό στρογγυλό ναό. Είναι θόλος, ελληνικός πρωτοδωρικός ναός. Πριν από χρόνια, είχαμε βρει μια στρογγυλή βάση, οπότε τώρα καταλαβαίνουμε τι είναι».

   Με διάμετρο 5,5 μέτρα, η θόλος είναι πολύ μικρότερη από τον διπλανό της γείτονα, τον μεγάλο ναό του Amun-Gereb. Ενώ η ταύτιση της θεότητας που λατρεύεται σε αυτόν τον μικρότερο ελληνικό ναό δεν είναι καθόλου βέβαιη, υπάρχουν ενδιαφέρουσες ενδείξεις ότι μπορεί να ήταν η Αθηνά, η οποία, χάρη στους δεσμούς της με τη ναυσιπλοΐα, θα είχε σχετική παρουσία σε μια πόλη λιμάνι που χρησίμευε ως η πύλη προς την Αίγυπτο για ναυτικούς από τον ελληνικό κόσμο. Η Ελληνίδα θεά συνδέεται με τον Αιγύπτιο ομόλογό της, Νιθ, τον προστάτη της Κάτω Αιγύπτου, ο οποίος τιμάται στην επιγραφή στη Στήλη του Θώνη-Ηρακλείου, που βρίσκεται στον τέμενο (ιερό περίβολο) του ναού του Αμούν-Γκερέμπ.

 Επιπλέον, οι υποθαλάσσιες ανασκαφές στο Θώνης-Ηρακλείου έχουν αποκαλύψει παλαιότερα πολλά νομίσματα που κόπηκαν με την εικόνα της Αθηνάς. Μαζί με τα ασημένια νομίσματα των αρχών του 4ου αιώνα, η ομάδα του Franck βρήκε ένα βάρος με την εντύπωση του νομίσματος, μια χάλκινη μήτρα και ασημένια πλινθώματα, υποδεικνύοντας ότι πιθανότατα υπήρχε μια χρηματοδοτική συμφωνία μεταξύ Αθήνας και Θώνης-Ηρακλείου, που επέτρεπε στην αιγυπτιακή πόλη να κόψει αυτά τα νομίσματα.

  Ανάμεσα στα αρχιτεκτονικά κατάλοιπα της θόλου, η ομάδα βρήκε μια σειρά από παρθένα τελετουργικά αντικείμενα, ανάμεσά τους αγγεία (situlae) και κουτάλες (simpula) και λεπτή εγχάρακτη ασημένια κύπελλα. Ανασύρθηκαν επίσης χάλκινα και ασημένια νομίσματα, όπως και αγαλματίδια, όπως μια κεραμική ανασυρόμενη Ίσιδα-Αφροδίτη του 3ου έως 2ου αιώνα π.Χ. («αποκαλύπτοντας τη μήτρα»), η οποία απεικονίζεται να σηκώνει το στρίφωμα των ρούχων της. Ακριβώς όπως η Αθηνά και η Νιθ συνδέθηκαν, η Αφροδίτη συγχωνεύθηκε με τις αιγυπτιακές θεές της γονιμότητας, την Ίσιδα, τη Χάθορ και τον Μπαστέτ στην ελληνιστική και ρωμαϊκή περίοδο.

  Όπως ο ναός του Amun-Gereb, η θόλος χρονολογείται από τις αρχές του 4ου αιώνα π.Χ. Ήταν ακόμα ενεργό όταν βυθίστηκε στο κανάλι τον 2ο αιώνα π.Χ. Είναι ενδιαφέρον ότι μεταξύ των κεραμικών (πολλά από τα οποία είναι πολύ καλά διατηρημένα), η ομάδα βρήκε (ελληνική) αττική κεραμική από τα τέλη του 5ου αιώνα π.Χ. Και αυτά ήταν σε άριστη κατάσταση και ήταν ήδη αιώνων μέχρι την κατάρρευση της θόλου.

Χαρτογράφηση Canopus

 Οι εργασίες συνεχίστηκαν και στο Canopus, περίπου 3,5 χλμ δυτικά του Θώνης-Ηρακλείου. Και αυτή η πόλη καταστράφηκε σε φυσική καταστροφή, αλλά αργότερα από τον Θώνη-Ηράκλειο, τον 8ο αιώνα μ.Χ.

 Ο Franck και η ομάδα του εντόπισαν για πρώτη φορά τα ερείπια της πόλης κάτω από τα νερά πριν από δύο δεκαετίες, αλλά τώρα νέες μέθοδοι οδηγούν σε περαιτέρω ανακαλύψεις. Εξήγησε, «Πάντα προσπαθούμε να αναπτύσσουμε νέες διαδικασίες. Μεταξύ 1997 και 2000, είχαμε ήδη κάνει μια πλήρη έρευνα, αλλά εξακολουθούμε να πραγματοποιούμε νέες έρευνες με νέα πρωτότυπα για να αξιολογούμε όλο και περισσότερα».

 «Χρησιμοποιήσαμε ένα νέο προφίλτρο κάτω από το κάτω μέρος, το οποίο δίνει μια τρισδιάστατη απόδοση του τι βρίσκεται κάτω από την επιφάνεια, και διαπιστώσαμε ότι η πόλη εκτεινόταν πολύ πιο νότια από ό,τι πιστεύαμε πριν. Είναι μια επέκταση μεταξύ 750 και 800 μέτρων, ανάλογα με το από πού μετράτε στην πόλη.'

 Βρίσκεται στα νότια της προηγουμένως εξερευνημένης περιοχής με τους ναούς, τα μνημεία και το χριστιανικό μοναστήρι (το οποίο χτίστηκε το 391 μ.Χ. χρησιμοποιώντας υλικό από παλαιότερο ναό του Σέραπι που καταστράφηκε από χριστιανούς), δοκιμαστικές ανασκαφές σε αυτό το νέο τμήμα της πόλης έχουν αποκαλύψει ρωμαϊκές κατασκευές που χρονολογούνται στον 2ο αιώνα μ.Χ. Υπάρχει ένα πλινθόκτιστο σύστημα ύδρευσης, ένα λουτρό και άλλα κτίρια που δεν έχουν ακόμη εντοπιστεί.

Οικοδομικά συντρίμμια και ευρήματα, συμπεριλαμβανομένων βυζαντινών χρυσών νομισμάτων και κοσμημάτων αναμεμειγμένα με ισλαμικά χρυσά νομίσματα, μαρτυρούν τη μετέπειτα ζωή της τοποθεσίας. Ο Franck είπε, «Γνωρίζαμε ότι η πόλη καταλήφθηκε στη βυζαντινή περίοδο από προηγούμενα ευρήματα, αλλά τώρα έχουμε σταθερά στοιχεία για τη συνεχιζόμενη κατοχή από τις αρχές του 6ου αιώνα π.Χ. έως τα μέσα του 8ου αιώνα μ.Χ.».

Όλες οι εικόνες: φωτογραφία του Christoph Gerigk © Franck Goddio / Ίδρυμα Hilti.

Πηγές: 

The Past