ΑΦΙΕΡΩΜΑΤΙΚΕΣ ΕΙΚΟΝΕΣ ΣΤΗ ΚΕΡΚΥΡΑ

 

Στις εκκλησίες, τα μοναστήρια, το μουσείο και τα παλιά αρχοντικά της Κέρκυρας έχει σωθεί ένα αξιόλογο σύνολο μεταβυζαντινών φορητών εικόνων, που κατά το μεγαλύτερο μέρος τους παραμένει ατελέστατα γνωστό. Ανάμεσα τους υπάρχουν έργα τα οποία αποτελούν αναθεματικές εικόνες. Εικόνες, δηλαδή, που έχουν παραγγελθεί σε ζωγράφους της εποχής ώστε να αφιερωθούν προς αγίους σε  μνήμη καταστάσεων, ψυχών ή σωτηρίας.

Η ΣΤΑΥΡΩΣΗ, ΜΕΣΑ ΤΟΥ 15ου ΑΙΩΝΑ, Ι.Ν. ΣΠΗΛΑΙΩΤΙΣΣΑΣ

Δίπλα στη βάση του σταυρού, που είναι στερεωμένος σε γυμνούς σχηματοποιημένους βράχους, στέκονται τρία ξανθόμαλλα παιδιά -δύο κορίτσια όρθια και ένα αγόρι γονατιστό- με τα χέρια υψωμένα δέονται προς τον Κύριο. Τα κορίτσια φορούν ενδυμασίες δυτικού τύπου δίχρωμα μαργαριτοκόσμητα ποδήρη φορέματα, με μανίκια φουσκωτά στους βραχίονες. Τα μαλλία τους είναι χτενισμένα σε πλεξίδες, δεμένες γύρω στο κεφάλι. Το αγόρι φοράει κι αυτό μακρύ φράγκικο φόρεμα με ταινία στη παρυφή και μακριά μανίκια, από τις άκρες των οποίων διακρίνονται τα στενά μανίκια εσωτερικού φορέματος. Πάνω από τα παιδιά είναι γραμμένη η επίκληση: 

ΜΝΗCΘΗΤΙ ΤΩΝ ΨΥΧΩΝ ΤΩΝ ΔΟΥΛΩΝ CΟΥ ΕΙΡΗΝΗC ΚΑΙ ΕΙΡΗΝΗC ΚΑΙ ΦΡΑΓΚΙCΚΟΥ.

Η παρουσία δωρητών στη σκηνή της Σταύρωσης, είναι μάλλον ασυνήθιστη στο Βυζάντιο, απαντά σε βυζαντινο-ιταλικά έργα. 

ΟΙ ΤΡΕΙΣ ΙΕΡΑΡΧΕΣ, 1653, ΜΟΝΗ Υ.Θ. ΠΑΛΑΙΟΚΑΣΤΡΙΤΣΑΣ

Η εικόνα είναι χωρισμένη σε δύο ζώνες. Στην κάτω στενή ζώνη εικονίζεται το συμβάν που στάθηκε αφορμή για να φιλοτεχνηθεί η εικόνα. 

Το γεγονός αυτό εξιστορεί το έξης κείμενο που είναι γραμμένο στο δεξιό άκρο της κάτω ζώνης, πάνω σε λευκό βάθος: 

ΑΧΝΓ ´ ΙΑΝΝΟΥΑΡΙΟΥ Λ ΕΙΣ ΤΟ ΝΕΟ ΨΗΦΗΣΜΑ ΤΟΥ ΣΑΚΕΛΑΡΙΟΥ ΑΛΟΪΖΙΟΥ ΦΛΟΡΟΥ : ΕΣΚΑΣΕ ΤΟ ΜΑΣΚΟΥΛΩ ΕΝΠΡΟΣΘΕΝ ΤΗΣ ΜΟΝΗΣ ΤΟΥ ΑΓΙΟΥ ΒΑΣΙΛΕΙΟΥ, ΚΑΙ ΔΙΑΦΟΡΟΥΣ ΕΣΚΩΤΟΣΕ ΚΑΙ ΕΤΕΡΟΥΣ ΕΛΑΒΩΣΕΝ ΑΝΑΜΕΣΑ ΕΙΣ ΤΟΥΣ ΟΠΟΙΟΥΣ ΕΣΚΩΤΟΣΕ ΤΗ ΡΑΛΙΑ, ΒΑΓΙΑ ΤΟΥ ΔΕΟΜΕΝΟΥ ΧΡΙΣΤΟΔΟΥΛΟΥ ΤΖΑΝΤΗΡΗ ΚΡΑΤΩΝΤΑΣ ΤΟΝ ΥΙΟΝ ΑΥΤΟΥ ΕΙΣ ΤΟ ΣΤΗΘΟΣ ΤΗΣ, ΟΝΟΜΑΤΙ ΜΑΡΚΟ ΟΣΤΙΣ ΔΙΑ ΠΡΕΣΒΙΩΝ ΤΩΝ ΤΡΙΩΝ ΙΕΡΑΡΧΩΝ ΕΜΙΝΕΝ ΑΒΛΑΒΗΣ.

ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥ ΚΟΝΤΑΡΙΝΗ, ΘΑΥΜΑ ΤΟΥ ΑΓΙΟΥ ΛΟΥΚΙΑΝΟΥ, 1708 ΝΑΟΣ Υ.Θ ΣΠΗΛΑΙΩΤΙΣΣΑΣ.

Θέμα της εικόνας είναι η σωτηρία ενός αγοριού, του Σπυρίδωνος Βούλγαρη, που έπεσε από μεγάλο ύψος και σώθηκε πρεσβείαις του Αγίου Λουκιανού. Δεξιά εικονίζεται το σπίτι από το οποίο πέφτει ο μικρός Βούλγαρης και αριστερά ο ίδιος γονατιστός με τα χέρια ενωμένα μπροστά στον Άγιο Λουκιανό, ενώ το γεγονός αφηγήται το ακόλουθο στιχούργημα, γραμμένο χαμηλά μέσα σε μακρόστενο πλαίσιο: 

ΔΕΚΑΣ ΗΡΩΙΚΗ.

ΦΕΥ ΘΑΝΑΤΗΦΟΡΕΩ ΠΡΟΠΕΤΕΙΑΣ,ΘΥΡΙΔΟΣ ΕΚ ΤΕ ΠΑΙΣ ΩΣ ΑΠΡΟΣΕΧΗΣ, ΠΕΣΕΝ ΕΣ ΠΕΤΡΑΣ ΠΟΛΥΚΝΙΣΣΟΥΣ, ΚΑΛΑΜΩΝ, ΟΥ ΘΡΑΥΣΘΕΝΤΟΣ, ΕΡΕΙΣΑΣ ΩΝ ΑΝΑ ΘΑΡΣΕΙ, ΜΑΡΤΥΡ Δ´Ο ΧΡΙΣΤΟΥ, ΕΛΕΕΙ ΤΟΝ ΜΕΙΡΑΚΑ ΔΕΡΚΩΝ ΛΟΥΚΙΑΝΟΣ, ΚΟΥΦΙΖΕΙ ΤΙΤΡΩΣΕΙΣ ΦΘΙΝΟΒΙΟΥΣ ΒΟΥΛΓΑΡΙ ΠΕΠΤΩΤΟΣ ΡΙΜΦΑ ΣΠΥΡΙΔΩΝΟΣ ΑΦ ΥΨΟΥΣ. ΤΩ ΔΩΡΕΙΤΑΙ ΠΟΘΟΙΝΟΝ ΓΕΝΝΗΤΩΡΣΙ ΔΕ, ΒΙΟΝ ΤΡΕΙΣ ΟΔΥΝΗΡΑΣ ΑΜΕΡΑΣ ΑΥΤΑΡ ΤΡΕΙΣ ΜΕΤΑ ΝΥΚΤΑΣ, ΕΙΝ ΑΙΣ ΠΑΙΔΙΣΚΟΝ ΤΕ -13- ΚΑΤΕΙΧΕ ΗΔ ΑΙΣΘΗΣΕΟΣ ΗΔ -14- ΚΑΡΤΟΥΣ.

Το σπίτι από το οποίο πέφτει το αγόρι είναι ζωγραφισμένο με πολλές λεπτομέρειες. Διώροφο, με δίκληνη κεραμοσκεπή στέγη, κάτω από την οποία εξέχει χαρακτηριστικό γείσο, είναι επιχρισμένο με υπόφαιο κονίαμα. Στη μακρά πλευρά του υσογείου υπάρχουν τρεις δίφυλλες πόρτες με ορθογώνιο λίθινο πλαίσιο, από τις οποίες η αριστερή έχει μεγάλο σύρτη. Στον πρώτο όροφο ανοίγονται ορθογώνια παράθυρα πάλι με λίθινο πλαίσιο, με καφέ γρίλιες, Στα τζάμια των παραθύρων της στενής πλευράς σχηματίζονται κύκλοι. Στον τελευταίο όροφο τα παράθυρα είναι ίδιας κατασκευής, αλλά τετράγωνα, ανάμεσα τους είναι πακτωμένα φουρούσια, όπου είναι περασμένα καλάμια για το άπλωμα των ρούχων. Στο αριστερό παράθυρο φαίνεται το καλάμι που έσπασε, με αποτέλεσμα να βρεθεί το παιδί στο κενό. Άλλα φουρούσια συγκρατούν αριστερά μια τάβλα, όπου είναι τοποθετημένες γλάστρες. Στο δεξί παράθυρο της προσόψεως είναι στερεωμένο καφασωτό. Στον τελευταίο όροφο υψώνεται μεγάλη καπνοδόχος βενετικού τύπου, στη κορυφή της οποίας εξέχουν τρία αγγεία. Ο μικρός Σπυρίδων Βούλγαρης φορά άσπρο πουκάμισο, κόκκινο επενδύτη, πορτοκαλί παντελόνι, γαλάζιες κάλτσες και μαύρα παπούτσια με κόκκινα τακούνια.

MADONNA DELL ORTO, 1648 KΕΡΚΥΡΑ, ΠΑΝΑΓΙΑ ΤΩΝ ΞΕΝΩΝ

Στη κάτω αριστερή γωνία ένας νέος άνδρας-αναθέτης- γονατιστός στρέφεται προς τη Θεοτόκο σταυρώνοντας τα χέρια. Δίπλα η αναθηματική επιγραφή  VOTO F.D´ (A)NNO 1648. Στα δεξιά στο ύψος του ώμου της παναγίας, είναι ζωγραφισμένη μια δικάταρτη γαλέρα με σημαίες, κουπιά και λευκά πανιά. Ο αφιερωτής, ιταλός καθολικός ζητεί από το ζωγράφο να φιλοτεχνήσει τη ΜADONNA DEL ORTO που είχε ενδεχομένως επικαλεστεί.

ΆΓΙΟΣ ΚΟΡΔΑΤΟΣ, 1708, ΜΟΥΣΕΙΟ ΑΝΤΙΒΟΥΝΙΩΤΙΣΣΑΣ

Στο κάτω μακρόστενο διάχωρο ένα γκρίζο άλογο με κόκκινη σέλα καλπάζει δεξιά. Από τον αναβολέα κρέμεται η δεξιά μπότα του καβαλάρη, που έχει πέσει ανάσκελα, με τα χέρια απλωμένα. Φορά φράγκικο καστανό επενδύτη, κόκκινο παντελόνι και άσπρες κάλτσες και υποδήματα. Από τη μέση του κρέμεται το σπαθί του. Η περούκα του έχει πέσει πίσω, αφήνοντας ακάλυπτο το κουρεμένο κεφάλι του. Το γυμνό τοπίο ποικίλλουν τρία δέντρα και λίγα χόρτα.

ΠΑΝΑΓΙΑ ΚΑΣΣΩΠΙΤΡΑ , 17ος ΑΙΩΝΑΣ , Ι.Ν. ΥΠΑΠΑΝΤΗΣ

Η εικόνα είναι αφιέρωμα προς τη Παναγία τη Κασσωπίτρα του ναυτικού που μέτεσχε στη ναυμαχία, η οποία εικονίζεται στο κάτω διάχωρο.

Στο κάτω διάχωρο είναι ζωγραφισμένη η ναυμαχία ανάμεσα σε τουρκικά καράβια, που φέρουν κόκκινη σημαία με δύο λευκά μισοφέγγαρα, και σε χριστιανικό καράβι, στο κέντρο δεξιά, που έχει υψωμένη κόκκινη σημαία με σταυρό. Η φουρτουνιασμένη θάλασσα έχει πράσινο χρώμα. Κόκκινες λάμψεις βγαίνουν από τα στόμια των κανονιών. Ανάμεσα στα διάχωρα είναι γραμμένη με κόκκινο πάνω στο χρυσό βάθος η επιγραφή: 

δέησις του δούλου του Θεού Ευστάθιου Κουβαρά.

Θεόδωρου Πουλάκη. Θεοτόκος Βρεφοκρατούσα και θαύμα της Κασσωπίτρας, 1670 ,Κασσιόπη

Στο κάτω διάχωρο η Παναγία εγγίζει τα μάτια γονατιστού μεσόκοπου άντρα με καστανή γενειάδα, ντυμένου κόκκινο πουκάμισο και πράσινο παντελόνι, που σταυρώνει τα χέρια μπροστά στο στήθος. Πίσω υψώνεται μια τυπική μονόκλιτη επτανησιακή βασιλική με καμπαναριό, ενώ δεξιά εικονίζονται δύο πηγάδια μέσα σε κήπο και μισοερειπωμένο κάστρο σε βραχώδες ύψωμα. Τη σκηνή εξηγεί επιγραφή γραμμένη με κόκκινα κεφαλαία στην επάνω αριστερή γωνία : 

ΟΥΤΟC ΕΙΝΑΙ Ο CΤΕΦΑΝΟC ΔΟΥΛΟC ΘΕΟΥ ΔΙΑΒΟΛΗ Η ΔΙΚΑΙΟCΥΝΗ ΤΟΥC ΟΦΘΑΛΜΟΥC ΕΞΟΡΥΞΕ ΔΙΑΝΥΚΤΕΡΕΥCΑC ΔΕ ΕΝ ΤΟ ΝΑΩ ΤΗC ΘΕΟΜΗΤΟΡΟC ΟΜΑΤΩΘΙ ΠΑΡΑΔΟΞΟC. 

Την εικόνα αφιέρωσε στο προσκύνημα της Κασσιώπης ο ίδιος ο ζωγράφος, σε ανάμνηση διασώσεως του από μεγάλη τρικυμία με τη βοήθεια της Κασσωπίτρας. Σχετική είναι η μικρογραμματική επιγραφή στη κάτω δεξιά γωνία.

ΘΕΟΔΩΡΗΣ ΠΟΥΛΑΚΗΣ ΔΙΑΠΛΕΩΝ ΚΛΥΔΩΝΙ ΧΑΛΕΠΩ ΠΕΡΙΠΕΠΤΩΚΕ ΠΡΟΣΚΑΛΕΣΑΜΕΝΟΣ ΔΕ ΤΗΣ ΘΕΟΜΗΤΟΡΟΣ ΤΗΣ ΚΑΖΟΠΙΤΡΑΣ ΤΗΝ ΒΟΗΘΕΙΑΝ ΕΥΡΕΝ ΑΥΤΗΝ ΤΑΧΥΝΗΝ ΑΝΤΙΛΗΨΙΝ ΔΙΟ ΚΑΙ ΤΟΥ ΘΑΥΜΑΤΟΣ ΕΝΕΚΑ ΤΑΥΤΗΝ ΤΗΝ ΕΙΚΟΝΑ ΙΔΙΑΙΣ ΧΕΡΣΙΝ ΕΠΟΙΗΣΕ ΜΑΙΩ. 

copyright Έλενα Παπάζη

Το Άλογο ως Μούσα Της Ζωγραφικής Τέχνης

  

Τα άλογα άρματος του Ήλιου

  Η φιγούρα του εμφανίζεται για πρώτη φορά σε προϊστορικές ζωγραφιές σπηλιών της λίθινης εποχής εκτιμώμενες περίπου 17.000 ετών.

Και η μορφή του επακολούθησε να εμπνέει κα να αποτυπώνεται σε ολόκληρη την ιστορία της τέχνης. Και καθώς αποτυπώνονταν η όψη του στα έργα μεγάλων ζωγράφων στο πέρασμα των ετών αποτυπωνόνταν και η δράση, η θέση και ο χαρακτήρας του στη ζωή.

   Η εικόνα των ίππων ήταν κοινή στην αρχαία αιγυπτιακή και ελληνική τέχνη, με πιο εκλεπτυσμένες εικόνες και με μεγαλύτερη γνώση της ανατομίας του σώματος.

Εμφανίστηκαν αρχικά στην αρχαία Ελλάδα και σε μεταγενέστερο χρόνο στο ρωμαϊκό έργο.  

    Η ελληνική μυθολογία υιοθέτησε στα χρονικά της άλογα αθάνατα, περίφημα για τη ταχύτητα τους, γεννημένα από τιτάνες ,θεούς, φαινόμενα και τέρατα, με ικανότητες όπως να μιλούν προφητικά ώστε να αποτρέπουν ακόμη και πολέμους. Να συμμετέχουν στη σχεδίαση του άρματος κατά τον Τρωικό πόλεμο, να σέρνουν με ακλόνητη δύναμη τα άρματα των Διοσκούρων και του ήλιου. Να λειτουργούν ως τιμωροί όπως τα ανθρωποφάγα άλογα του Διομύδη με τους χάλκινους σιαγόνες .

Τα ανθρωποφάγα άλογα του βασιλιά Διομύδη.

     Ο φτερωτός Πήγασος που συμβόλιζε αλληγορικά το θαλάσσιο νέφος -ως γιος του Πωσειδώνα- όπου ανήλθε στον Όλυμπο, στην έδρα των Αθανάτων, και διέμενε στην υπηρεσία του Δία χρησιμοποιούμενος για την μεταφορά των κεραυνών από το εργαστήριο του Ηφαίστου. Λατρεύτηκε ως θεότητα.

Πήγασος και ΑΘηνά

   Πολλές υπήρξαν οι παραστάσεις του Πήγασου κυρίως σε νομίσματα και δακτυλιόλιθους κατά τους Μυκηναϊκούς χρόνους μέχρι και τους τελευταίους Ρωμαϊκούς ως άλογο με πτέρυγες. Και αυτό αντικατοπτρίζει την αγάπη των ανθρώπων και την αξία που του είχαν δώσει γνωρίζοντας το μέσα απο τους μύθους ως ένα ακέραιο χαρακτήρα τιμώντας το σαν άνθρωπο. 

   Aνάμεσα στα μυθικά πλάσματα που δημιουργήθηκαν με τη μορφή αλόγου ήταν και ο μονόκερoς . Ένα μυθικό ον με ένα κέρατο στο μέτωπο, συνήθως άγριο και αδύνατο να πιαστεί. Έχει ταυτιστεί με την αγνότητα ενώ στον Μεσαίωνα συμβόλιζε το Άγιο Πνεύμα αλλά και τον Διάβολο. 

   Οι κένταυροι, επίσης μυθικά πλάσματα, οι οποίοι στην ιστορία και την τέχνη απεικονίζονται μεν ανθρωπόμορφοι, ως ιδιοσυγκρασίες, όμως, φαίνεται πως δεν ήταν αρκετά ισορροπημένοι και παρουσιάζονται ως είδη πρωτόγονα, που όφειλαν περισσότερα στη ζωική φύση τους παρά στην ανθρώπινη κληρονομιά τους.

Η φαντασία των αρχαίων Ελλήνων τους ήθελε να έχουν σώμα αλόγου και από τον τράχηλο και πάνω στήθος, χέρια και κεφάλι ανθρώπου.

   Η γοητεία του πλάσματος για τη τέχνη της ζωγραφικής ήταν και είναι έμπνευση για τους καλλιτέχνες. Με το πέρασμα από τη μυθολογία στη πραγματικότητα, τα άλογα τα συναντάμε συχνά σε απεικονίσεις τους στη μάχη ως δυνάμεις πολέμου. Η στρατιωτική τέχνη απεικονίζει συχνά το άλογο στη μάχη με ιππικό, άμαξες και τοξότες αλόγων που εμφανίζονται ακόμα και σε σε αρχαία αντικείμενα.

Ναπολέων και Μαρένγκο.

    Το άλογο ήταν λιγότερο διαδεδομένο στην παλαιοχριστιανική και βυζαντινή τέχνη, βρισκόταν όμως εκεί για να απεικονίζεται ως πιστός σύντροφος αγίων της εκκλησίας και πολέμαχος για το καλό και του δίκαιο δηλώνοντας τη παρουσία του  κυρίαρχα στα θρησκευτικά θέματα

Έργο του Έλ Γκρέκο

Άγιος Δημήτριος

  Η περίοδος της Αναγέννησης που ξεκίνησε τον 14ο αιώνα έφερε μια αναβίωση του αλόγου στην τέχνη. 

    Τα άλογα εμφανίζονται συχνά σε έργα τέχνης μεμονωμένα, ως βάση για ένα σημαντικό άτομο, ή προσδεδεμένα σε ποικιλία ως τρόπος μεταφοράς.

    Οι περισσότερες σύγχρονες παραστάσεις σχετίζονται με ιπποδρομίες, την αθλητική τέχνη του αλόγου, ή  με την ιστορική παράδοση κάουμποϋ ή ιθαγενών της Αμερικής. Στο Ηνωμένο Βασίλειο συνεχίζονται οι απεικονίσεις κυνηγιού αλεπούδων και νοσταλγικών αγροτικών σκηνών με άλογα. 

 

 

    Στην εποχή του Μπαρόκ καθιερώθηκε η παράδοση της προσωπογραφίας των ιπποειδών, με καλλιτέχνες όπως ο Peter Paul Rubens, ο Anthony van Dyck και ο Diego Velázquez να απεικονίζουν βασιλικά θέματα πάνω στα βουνά τους. 

   Γεννημένος το 1724 ο Φραντς Μαρκ  συνδέθηκε τόσο με τα ιππικά του θέματα που ήταν γνωστός ως "ζωγράφος αλόγων".  Τα βιβλία του με τα ανατομικά σχέδια του αλόγου βοήθησαν καλλιτέχνες κατά την εποχή του ρομαντισμού. 

Φραντς Μαρκ

Φραντς Μαρκ

   Οι φωτογραφικές μελέτες του Eadweard Muybridge για την κίνηση των ζώων είχαν επίσης τεράστια επιρροή στην τέχνη, καθώς επέτρεψαν στους καλλιτέχνες να κατανοήσουν καλύτερα τα άλογα. 

 

   Σημαντική η παρουσία τους ακόμα στα παιδικά παραμύθια να μαγνητίζουν τη φαντασία των παιδιών γεμίζοντας τα με θάρρος και τόλμη μέσα στη μαγεία και τις λαϊκές αφηγήσεις των θρύλων που μετατράπηκαν σε λογοτεχνικά εικονογραφημένα έργα. 

    Η πορεία τους στους αιώνες δείχνει τη δύναμη τους αμετάβλητη από θεότητες προφήτες, πολέμιστές, αθλητές, εργάτες, συνοδοιπόρα, πιστοί σύντροφοι χωρίς κανέναν αποσυμβολισμό στο πέρασμα των χρόνων και χωρίς στιγμή να χάσουν τον αριστοκρατικό τους χαρακτήρα, στεκόμενα στη ζωγραφική σκηνή ισότιμα με την ανθρώπινη μορφή.

copyright Έλενα Παπάζη