Η Συνθήκη των τεχνών

Τετάρτη 19 Απριλίου 2017

Ο Θεόδωρος Πουλάκης και η επίδραση της χαλκογραφίας στη τέχνη του

Ο καλλιτέχνης επηρεάστηκε αποφασιστικά από τη δυτική τέχνη. Το έργο του διακρίνεται από τη καλλιγραφική ακριβολογία στην εκτέλεση και την έκδηλη αγάπη στην απόδοση των λεπτομερειών.

Ο σημαντικότατος ζωγράφος, γεννημένος το 1617, καταγόμενος από τα Χανιά (εκ Κυδωνία Κρήτης, όπως την αναφέρει ο ίδιος σε υπογραφή έργου του), έμεινε κατά διαστήματα στην Κέρκυρα, όπου και πέθανε από ελονοσία το 1962 και ετάφη στο ναό του Αγίου Σπυρίδωνος.

Το προπατορικό αμάρτημα, Θεόδωρος Πουλάκης

Τα περισσότερα έργα του είναι επηρεασμένα από φλαμανδικές χαλκογραφίες όπως η Ανάληψη του προφήτη Ηλία (1) που αντιγράφει χαλκογραφία του Jan Sadeler. Την ταυτότητα του αφιερωτή που εμφανίζεται γονατιστός σε μικρή κλίμακα, φανερώνει η ακόλουθη επιγραφή: Κρης Σωφρόνιος Φασκόμηλος Ηλία τηνδ' εικόν αφοσιοί γούνατα κάμπτων. Ξέρουμε ότι ο ιερομόναχος Σωφρόνιος Φασκόμηλος ήταν εφημέριος του ναού του Προφήτη Ηλία στη Κορακιάνα.

(1) Η Ανάληψη του Προφήτη Ηλία, Θεόδωρος Πουλάκης

Χαλκογραφία του Jan Sadeler , Η Ανάληψη του Προφήτη Ηλία

Μια ακόμη αντιγραφή χαλκογραφίας του Jan Sadeler από τον Θεόδωρο Πουλάκη είναι "Η Κιβωτός του Νώε" που βρίσκεται στο ελληνικό ινστιτούτο της Βενετίας. (2)

Xαλκογραφία του Johannes (Jan) Sadeler , Η Μετάβαση των Ζώων στη Κιβωτό

(2) Ο Νώε τοὺς ἰδίους συγγενεῖς καὶ τὰ ζώα

εἰς τὴν Κιβωτὸν εἰσάγων" , Θεόδωρος πουλάκης

Ιδιαίτερο κερκυραϊκό ενδιαφέρον παρουσιάζει η εικόνα που έχει αφιερώσει στην εκκλησία της Παναγίας στο λιμάνι της Κασσιώπης, (3) στο βορειοδυτικό άκρο του νησιού, όπου επόδιζαν τα καράβια που έπλεαν προς την Αδριατική όταν συναντούσαν τρικυμία. Τη Παναγία της Κασσιώπης επικαλούντο συχνά η ναυτικοί σε ώρα κινδύνου, όπως μαρτυρείται από διάφορες εικόνες που εξιστορούν θαυματουργή διάσωση.

(3) Η Παναγία Η Κασσωπίτρα και το Θαύμα της ανάβλεψης του τυφλού, Θεόδωρος Πουλάκης

Ο Πουλάκης που κινδύνευσε να πνιγεί ταξιδεύοντας το 1671 από τη Κέρκυρα στη Βενετία, φιλοτέχνησε σε ανάμνηση της σωτηρίας του εικόνα της Παναγίας της Κασσωπίτρας, στο κάτω μέρος της οποίας παριστάνεται το θαύμα της αναβλέψεως εκεί ενός τυφλού το 1535, για το οποίο έχει συγγραφεί και ιδιαίτερη ακολουθία.

Η Λάρνακα του Αγίου Σπυρίδωνος, Θεόδωρος Πουλάκης

Τα έργα του συνδέουν την παράδοση της Κρητικής Σχολής με σύγχρονα δυτικά ρεύματα, κάτι που επηρέασε τη μετέπειτα γενιά της τοπικής ζωγραφικής του 18ου αιώνα, τη λεγόμενη Επτανησιακή σχολή.

Τα Πάθη του Χριστού και η Ανάσταση, Θεόδωρος Πουλάκης

Δαβίδ, Θεόδωρος Πουλάκης

Θεωρείται από τα αξιολογότερα μέλη (μαζί με τον Εμμανουήλ Τζάνε) της τελευταίας περιόδου της Κρητικής Σχολής.

Γενέσιο του Ισαάκ, Θεόδωρος Πουλάκης

Ο Θεόδωρος Πουλάκης πέρασε μεγάλα διαστήματα στη Κέρκυρα ανάμεσα στα ταξίδια του στη Βενετία και στα άλλα νησιά του Ιονίου και θα πεθάνει στη πόλη στα 1692, όπως σημειώνεται στο βιβλίο θανάτων του Αγίου Σπυρίδωνος, σε ηλικία 75 ετών από ''θέρμη κοντινουα'', όπως ονόμαζαν τότε την ελονοσία.

Βοκοτόπουλος 1990, σελ. 131-133
Πανελλήνιον Λεύκωμα Εθνικής Εκατονταετηρίδος 1821-1921 : Η χρυσή βίβλος του ελληνισμού. Τόμος Δ' Καλλιτεχνία
Ο περίπλους των εικόνων

Παρασκευή 14 Απριλίου 2017

Ο αγιογράφος Ιωάννης Μόσχος και η λεπτομέρεια των προσώπων

Η Σταύρωση, Ιωάννη Μόσχου, 1711

Ο Ιωάννης Μόσχος καταγόταν από το Ρέθυμνο, αλλά είχε εγκατασταθεί μόνιμα στη Βενετία. Το όνομα του αναφέρεται για πρώτη φορά το 1657 στην εγγραφή του γάμου του στο βιβλίο της ελληνικής εκκλησίας της Βενετίας. Φιλοτέχνησε αρκετά έργα διαφορετικής καλλιτεχνικής αξίας, τα σημαντικότερα από τα οποία είναι μια εικόνα της Θεοτόκου που βρίσκεται στη Μονή του Σινά(1680), ο Άγιος Δονάτος(1714), η Κοίμηση της Θεοτόκου και ο Άγιος Νικόλαος. Έργα του υπάρχουν επίσης στη μονή της Αγίας Βατού, στη πινακοθήκη του Βατικανού, στο μουσείο Μπενάκη, στο βυζαντινό μουσείο Αθηνών, στο σύλλογο ελληνικής κοινότητας της Βενετίας, στο Αρχιεπισκοπείο της Κέρκυρας, στην εκκλησία του Αγίου Νικολάου στα Επισκοπιανά της Κέρκυρας κ.α.

Ο Άγιος Δονάτος και σκηνές του βίου του

Η τέχνη του Ιωάννη διέφερε από τον, επίσης, αγιογράφο πατέρα του. Ωραιότατα έργα του εικονίζουν το βίο και τα θαύματα του Χριστού, και φυλάσσονται σε ιδιωτικές συλλογές. Ένα από τα πιο γνωστά έργα του είναι ο Άγιος Δονάτος με σκηνές του βίου του. Έχει αγιογραφήσει την εκκλησία του Αγίου Αρσενίου στις Ριγγλάδες Κέρκυρας.

Οι μικρογραφικές συνθέσεις του πρωτοτυπούν, διότι δεν διατηρεί το σχέδιο, αλλά επεξεργάζεται άριστα το πρόσωπο. Παράδειγμα αυτής της τέχνης είναι μια εικόνα της Αγίας Αικατερίνης που φέρει την επιγραφή<< ποίημα Ιωάννου Μόσχου>>.

Κοντά του μαθήτευσε ο αγιογράφος Δαμηστράς όπου διδάχθηκε τη τέχνη της ζωγραφικής για έξι συνεχόμενα έτη.

Ηλίας Μόσχος στα χνάρια της αγιογραφίας

Στη Ζάκυνθο φαίνεται γνωστός από το έτος 1634. Εκεί ζωγράφησε μεγάλες εικόνες στο ναό του Αγίου Ιωάννη του Προδρόμου στο φρούριο. Ο Ηλίας Μόσχος υπήρξε επίσης και άριστος ξυλόγλυπτης.

Ο αγιογράφος Ηλίας Μόσχος(1634-87), υπήρξε διδάσκαλος του θεμελιωτή της επτανησιακής τέχνης Παναγιώτη Δοξαρά. Ο Ηλίας ή Λέο Μόσχος καταγόταν από το Ρέθυμνο της Κρήτης και άκμασε κατά το δεύτερο ήμισυ του 17ου αιώνα. Ο Ρεθύμνιος ζωγράφος, εργάστηκε στη Ζάκυνθο – (στην οποία είναι γεγονός ότι στράφηκε το μεγαλύτερο κύμα των προσφύγων από την Κρήτη) – ενσωματώνοντας και αυτός στην εικονογραφία των έργων του άφθονα δυτικά στοιχεία.

Η Ανάσταση, Ηλία Μόσχου, 1679

Ο αγιογράφος φιλοτέχνησε μικρές και μεγάλες εικόνες, για εκκλησίες, για μοναστήρια καθώς και για Έλληνες ή Βενετούς ιδιώτες και άρχοντες, ενώ στον ίδιο αποδίδονται και οι τοιχογραφίες της Μονής Σκοπιώτισσας, στη Ζάκυνθο. Ήταν άριστος συνθέτης που με χρωματισμούς διέφυγε τα στερεότυπα της βυζαντινής αγιογραφίας. Είχε τέχνη απλογραμμική, με την οποία συνέθετε πολύπλοκες παραστάσεις. Η χρυσοκονδυλιά του απέδιδε χάρη στις εικόνες του.

Άγιος Κωνσταντίνος, Ηλία Μόσχου, 1678

Η τεχνική του εντάσσεται στην παράδοση των Κρητικών ζωγράφων της εποχής του, αλλά εμφάνισε και αρκετά στοιχεία διαφοροποίησης, όπως η σταθερότητα της τεχνοτροπίας του, γνώρισμα προερχόμενο από την ιταλική τέχνη του μπαρόκ. Στον Μόσκο αποδίδεται, για παράδειγμα, η δημιουργία του τύπου της Ανάστασης κατά τα δυτικά πρότυπα, ο τύπος του Ίδε ο Άνθρωπος, καθώς και η απεικόνιση των αγγέλων που ανυψώνουν τον Χριστό και τα σύμβολα του πάθους, θέματα με περιπαθείς μορφές, τα οποία διαδόθηκαν και καταγράφηκαν ως βασικά χαρακτηριστικά της ζακυνθινής ζωγραφικής του 18ου αι.

Ο Αρχάγγελος Μιχαήλ, Ηλία Μόσχου

Ο Αρχάγγελος Μιχαήλ, του μαθητή του Λέο Μόσχου, Παναγιώτη Δοξαρά. Η μόνη ομοιότητα που μπορούμε να διακρίνουμε στις δύο μορφές του Αρχάγγελου ανάμεσα σε μαθητή και διδάσκαλο είναι η στάση του σώματος στη σκηνή που εκτυλίσσεται στην εικόνα καθώς το ύφος η τεχνική και η λεπτομέρεια του Παναγιώτη Δοξαρά φαίνεται επηρεασμένη από την ιταλική τεχνοτροπία που δείχνει τα πρόσωπα πιο κοντά στη φυσική τους κατάσταση ,ενώ στο έργο του Ηλία Μόσχου επικρατεί η βυζαντινή παραδοσιακή τεχνοτροπία με πινελιές της ιταλίζουσας ζωγραφικής.

Σημαντικό γνώρισμα της τεχνοτροπίας του Μόσκου, ήταν η απόδοση ιταλικών φιγούρων, αρμονικά ενταγμένων στο σκηνικό παραδοσιακών τοπίων, με τη συνδρομή της κρητικής τεχνικής. Η μεικτή και συμβιβαστική τέχνη που προέκυπτε από την παραπάνω σύνθεση χαρακτηριστικών αντιστοιχούσε απόλυτα στη μεικτή κοινωνία όπου ζούσε ο Μόσκος. Η αβρότητα του χρώματος, η ευγένεια του σχεδίου, καθώς και η μικρογραφική του επιτηδειότητα επιβεβαιώνει την επίδραση που δέχτηκε το έργο του από τον ζωγράφο Γεώργιο Κλότζα. Έργα του σώζονται σε ιδιωτικές συλλογές και μουσεία.

Φ. Πιομπίνος Έλληνες αγιογράφοι
Εγκυκλοπαίδεια Ήλιος

Πέμπτη 13 Απριλίου 2017

Ο ζωγράφος Διονύσιος Βέγιας

Χορός στη Κέρκυρα

Γεννήθηκε στην Κεφαλονιά το 1810. Ακολούθησε την ακαδημαϊκή σχολή της ζωγραφικής με επιρροή από την ιταλική ζωγραφική.

Πορτρέτο

Σπούδασε αρχικά κοντά στο γλύπτη Παύλο Προσαλέντη και στη συνέχεια μετέβη στην Ιταλία και συγκεκριμένα στη Ρώμη για να σπουδάσει ζωγραφική στη ακαδημία του Αγίου Λουκά, με δαπάνη των Ιονίων Νήσων, όπου και διακρίθηκε.

Παρέμεινε για ένα διάστημα στην Ιταλία και ασχολήθηκε με αντιγραφές σπουδαίων αναγεννησιακών έργων στη Φλωρεντία, είδος ζωγραφικής συχνά προσοδοφόρο για τους καλλιτέχνες της εποχής.

Δανάη, 1870

Το 1839 επέστρεψε στην Κέρκυρα και δίδαξε ιχνογραφία στην Καλλιτεχνική Σχολή, όπου διαδέχθηκε στην διεύθυνση της σχολής τον διδάσκαλο του Παύλο Προσαλέντη στη συνέχεια. Αντιστοίχως, δίδαξε σκιαγραφία στο Λύκειο Κερκύρας. Συμμετείχε στη Διεθνή Έκθεση Λονδίνου (1862) και στα Ολύμπια (1875) και υπήρξε ιδρυτικό μέλος της Αναγνωστικής Εταιρείας Κέρκυρας.
Το ζωγραφικό του έργο περιλαμβάνει προσωπογραφίες, ιστορικές σκηνές, αγιογραφίες και μυθολογικές σκηνές («Δανάη», 1870), κατηγορία σχετικά σπάνια στην Επτανησιακή τέχνη. Επηρεάζεται από την ιταλική ζωγραφική και εμμένει στην εξιδανίκευση των μορφών και στον ιδεαλιστικό χαρακτήρα της απόδοσής τους.

Πορτρέτο του Μαρίνου Βέγια

Ο πίνακας του << Η Δέσπω παραδίδουσα εαυτήν και τους οικείους της εις τα φλόγας >> βραβέυθηκε στην έκθεση του Λονδίνου και δωρίσθηκε στον βασιλιά Γεώργιο. Έκανε τις προσωπογραφίες πολλών προέδρων της Ιονίου Βουλής και του αρμοστή Σιζωνος. Τιμήθηκε με το δίπλωμα και το παράσημο του Σωτήρος.

Απεβίωσε στη Κέρκυρα το1884.

Τετάρτη 12 Απριλίου 2017

Εμμανουήλ Λαμπάρδος, Οι δύο ομώνυμοι ζωγράφοι και το κοινό τους εργαστήριο

Η Σταύρωση του Χριστού, 1653

Το επώνυμο Λαμπάρδος το συναντάμε σε δύο αγιογράφους στο τέλος του 16ου αιώνα και των αρχών του 17ου. Διατήρησαν και οι δύο την βυζαντινή παράδοση ελάχιστα επηρεασμένη από την ιταλική τεχνοτροπία και φιλοτέχνησαν πολλές εικόνες, ιδίως στους ναούς των επτανήσων.

Ήταν μέλη μεγάλης, αριθμητικά, οικογένειας ζωγράφων από το Ρέθυμνο ,που εργάζονταν, όμως, στο Ηράκλειο της Κρήτης, όπως προκύπτει από νοταριανά έγγραφα. Ο πρώτος Εμμανουήλ Λαμπάρδος ήταν θείος του μεταγενέστερου Εμμανουήλ Λαμπάρδου και φιλοτεχνούσαν μαζί στο κοινό εργαστήριο μαζί με τα υπόλοιπα μέλη της οικογένειας. Τα μέλη της οικογένειας που γνωρίζουμε για τη τέχνη που ασκούσαν είναι Νικολός Λαμπάρδος ιερέας και πατέρας του πρεσβύτερου Εμμανουήλ, ο Τζάνης Λαμπάρδος -αδερφός του πρεσβύτερου και πατέρας του νεότερου Εμμανουήλ-, Μαρής, Τζώρτζης, Νικολός και Σταμάτης Λαμπάρδος.

Μη μου άπτου

Ο Χριστός, πρώτο μισό του 17ου αιώνα

Η δραστηριότητα των δύο ομώνυμων ζωγράφων συμπίπτει το διάστημα 1631. Ο πρεσβύτερος γιος του ιερέα Νικολάου μνημονεύεται από το 1587 έως το 1631, ενώ η παρουσία του νεότερου τεκμηριώνεται από το 1623 έως το 1664.

Στα έργα τους παρουσιάζονται πολλές ομοιότητες ,καθώς εργάζονταν στο ίδιο εργαστήριο και η διδαχή της που έλαβαν και έδωσαν για τη πολύτιμη τέχνη τους ήταν σαν μια κληρονομιά της οικογένειας από γενιά σε γενιά. Στα έργα του Εμμανουήλ οι κριτικοί διαβλέπουν μια επιστροφή σε παλαιολόγεια και πρώιμα κρητικά πρότυπα. Η σταθερή υψηλή ποιότητα των έργων με την υπογραφή Λαμπάρδου και ο σημαντικός αριθμός έργων που σώζονται μαρτυρούν καλά οργανωμένο και παραγωγικό εργαστήριο. Ο κοινός τύπος υπογραφής των δύο ομώνυμων ζωγράφων πιθανότατα αποτελούσε για την ευρεία πελατεία τους μια εγγύηση ποιότητας, ένα σήμα κατατεθέν του εργαστηρίου και γενικότερα όλων των μελών της οικογένειας.