Το χρονικό του θαύματος της πολιορκίας του 1716 και ο αντίκτυπος του στον Λόγιο Δε Βιάζη

Μάχη μεταξύ Βενετών και Τούρκων στην Κέρκυρα, 1716''(Οθωμανικός-Βενετικός Πόλεμος 1714-1718) : η Πολιορκία της Κέρκυρας

  Τους αποκλεισμούς και τις πολιορκίες των Τούρκων στη Κέρκυρα που πραγματοποιήθηκαν από τις 8 Ιουλίου εώς τις 22 Αυγούστου 1716 υπερασπίστηκε η Δημοκρατία της Βενετίας μέσω του Στρατηγού Schulenburg.

  Εν μέσω σοβαρών και συνεχών συμβάντων ο Στρατάρχης Schulenburg τον Φεβρουάριο του 1716 μερίμνησε ώστε να εξετάσει με μεγάλη επιμέλεια την κατάσταση του φρουρίου και των οχυρώσεων του νησιού. Βρίσκοντας την δυστυχώς στην ατυχέστερη δυνατή κατάσταση από την παραμέληση. 

 Το φρούριο στερούνταν της αναγκαίας φρουράς, πολεμοφοδίων, τεχνικών εργαλείων και θάρρους. Οι εξωτερικές πύλες ήταν ανοικτές, τα πυροβόλα κείτονταν στο έδαφος και τα εσωτερικά και εξωτερικά έργα ήταν ατελέστατα.

  Η οχύρωση ελλιπής, η φρουρά ασθενούσε και τα εφόδια σπάνιζαν για τη κυβέρνηση του Αγίου Μάρκου. Κατά την αποβίβαση των Τούρκων στο νησί δεν αριθμούσε περισσότερους από 2500 άνδρες στους οποίους προστέθηκαν 3000 Κερκυραίοι.

  Επί των τειχών, άνδρες γυναικες ,παιδιά και γέροντες, κληρικοί και αστοί, χριστιανοί και ισραηλίτες, προστρέξανε κατά τις οδυνηρές εκείνες μέρες με όπλα, λίθους και ζέοντος ελαίου, συνέτριψαν τις μαινόμενες ορδές των Τούρκων. Μαζί τους πάντα και ο αγαθός δαίμων του νησιού, να το διαφυλάσσει.

  Την 4η Ιουλίου αποσύρθηκαν τα δυο μικρά κάτεργα τα οποία φύλαγαν παρά την Κασσιόπη και ανέφεραν ότι εχθρικός στόλος είχε ήδη εισέλθει στο βόρειο στενό του νησιού. Κατά την 5η ο στόλος εμφανίζεται με 60 και πλέον τετράγωνων ιστίων και πλήθος άλλων μεταγωγικών πλοίων και αποβίβασε 33.000 άνδρες εφοδιασμένους με ισχυρό πυροβολικό και ιππικό καθώς και πλήθος αποσκευών.

  Ο Στρατάρχης διάβαζε τις κινήσεις των Τούρκων συνεχώς καθώς εκείνοι μελετούσαν το χώρο και ανάλογα φρόντιζε ώστε να αντιμετωπιστεί κάθε απόφαση επίθεσης του εχθρικού στόλου. Φοβούμενος την επίθεση από θαλάσσης έλαβε προφυλάξεις προς το μέρος αυτό και με απίστευτη ταχυτητα διέταξε να στήσουν μερικά πυροβολεία κατά την επιφάνεια της θάλασσας και ιδιαιτέρως προ της πύλης της Σπηλιάς και το έδαφος του Αγίου Νικολάου.

La difesa di Corfu, 1716 (γκραβούρα) από την Ιταλική Σχολή, (19ος αιώνας) Ιδιωτική συλλογή.

  Ο κίνδυνος αφαίρεσε την υπακοή των πολιτών. Με την εμφάνιση του στόλου η σύγχηση και ο τρόμος του λαού υπερέβει κάθε όριο. Οι υπήκοοι της περιφέρειας Ποταμού, των προαστείων Αγίου Ρόκκου και Μανδουκιού, κατά ομάδες, προσέτρεξαν στην πόλη με τις οικογένειες τους και απαρτίζοντας έναν επικίνδυνο όχλο εξεβίαζαν τις πύλες ,τους φρουρούς και τις διαταγές, και εισήλθαν στο παλαιό φρούριο όπου νόμιζαν πως θα τους παρήχε περισσότερη ασφάλεια. Κατά τη νύχτα συνέβησαν στην πόλη κλοπές, εμπρησμοί, πυροβολισμοί και άλλα σκανδαλώδη ανομήματα. 

  Έπειτα από μέρες εχθροπραξιών και ενώ οι Βενετοί είναι έτοιμη να συγκρουσθούν με τον οθωμανικό στόλο, ξεσπά καταιγίδα, που προκαλεί ζημιές στους δύο στόλους και στις οχυρωμένες θέσεις των Οθωμανών. Στο χρονικό αυτό διάστημα οι Οθωμανικές δυνάμεις αποχωρούν από τη Κέρκυρα με σύγχηση στην απέναντι ακτή χωρίς επιστροφή.

  Η πρόκληση της σύγχησης των Τούρκων αποδόθηκε στον Άγιο Σπυρίδωνα έπειτα από το ξέσπασμα της καταιγίδας και μαρτυριών οι οποίες είχαν να κάνουν με την εμφάνιση του Αγίου στον εχθρικό στόλο. Τόσο ο Schulenburg όσο ο Pisani και άλλοι εκδήλωσαν τότε την ευγνωμοσύνη τους προσφέροντας δώρα στην αγιότητα του.

  O Andrea Pisani ήταν γιος δύο διάσημων Βενετών ευγενών, του  Gianfrancesco Pisani και της Paolina Contarini. Ωστόσο τα νιάτα του Pisani σημαδεύτηκαν από κάποιες όχι αξιέπαινες ενέργειες. Tο 1682, μαζί με άλλους φίλους του, κορόιδεψε και φέρθηκε άσχημα σε κάποιες καλόγριες. Με εντολή του Συμβουλίου των Δέκα στις 25 Αυγούστου του 1682, επειδή διέπραξε άσεμνες πράξεις κατά των αδελφών της Αγίας Αικατερινής της Παρθένου Μάρτυρος στη Μπρέσια, μια συμπεριφορά που ήταν απολύτως αντιδημοφιλής για τους Ενετους ευγενείς, τον έδιωξαν από τη λιμνοθάλασσα και τον εξόρισαν από τη Βενετία. Ο νεαρός τότε Pisani εντάχθηκε εθελοντικά στις τάξεις του ουγκρικού στρατού και πολέμησε κατά την πολιορκία της Βούδας προκειμένου να λυτρωθεί. Η επιδίωξη της τιμής ήταν κάτι πολύ σημαντικό για τον Βενετό ευγενή. Λυτρωμένος από την αριστοκρατία της λιμνοθάλασσας κατατάχθηκε στην Αρμάδα, τον βενετικό στόλο υπό τη διοίκηση του Pietro Zaguri. 

Η ανακατάληψη του κάστρου της Βούδας το 1686, Gyula Benczur

  Ο Pisani συμβουλέυτηκε τον θεολόγο του Φραγκίσκο Φραγγιπάνι στο τι να κάνει ως ευχαριστήρια αμοιβή προς τον Άγιο που να είναι αρεστό και ευαπόδεκτο στην αγιότητα του. Εκείνος του πρότεινε να οικοδομήσει μέσα στο ναό του Αγίου ένα αλτάριο μαρμάρινο για να ακούγεται μέσα στο ναό και μια λατινική λειτουργία. Άρεσε στον Pisani η ιδέα και αμέσως πρόσταξε να ετοιμάζεται η ύλη της οικοδομής. Πριν όμως από αυτό κάλεσε όλους τους κληρικούς και ιερείς ώστε να πάρει και από εκείνους τη συγκατάθεση. Εκείνοι μόλις το άκουσαν, δεν του έδωσαν τη συγκατάθεση που περίμενε και θυμωμένος τους απάντησε πως είναι πάνω από εκείνων η βουλή του, και αμέσως διέταξε να μαζευτεί η ύλη που χρειάζεται για την οικοδόμηση του αλτάριου. Μαζέυτηκαν ασβέστης, γύψος, μάρμαρα εκλεκτής πλάκας για τη Τράπεζα. Την ίδια νύχτα ο Pisani βλέπει στον ύπνο του μορφή μοναχού να του λέει << τι με ενοχλείς και διατί ταράττεις αδίκως τα τέκνα μου, ήξευρε πως τούτο όπου εμελέτησες να κάμης, δε σου συμφέρει..>> . Την επόμενη μέρα καλεί ο Pisani τον θεολόγο του και του εξιστορεί το όνειρο, με τον δεύτερο να τον πείθει ότι είναι πνεύμα κακού δαίμονα  το εν λόγω περιστατικό. Την ερχόμενη νύχτα βλέπει πάλι ο Pisani τον ίδιο μοναχό να τον απειλεί << ήξευρε βεβαιότατα, πως αν πειράξεις τον άγιον οίκον μου, θέλεις το μετανοήσεις ότι ουδέν όφελος >>. Φοβισμένος ο Εξουσιαστής συμβουλεύτηκε ξανά τον θεολόγο του, ο οποίος τον καθησύχασε με τις ίδιες δικαιολογίες. Την ενδεκάτη Νοεμβρίου του 1718 πήγε στην εκκλησία ακολουθούμενος από τους ανθρώπους του λόγο του προσκυνήματος, και για να πάρει τα μέτρα για την οικοδομή. Τότε ο πρεσβύτερος γηραιότερος Μαρίνος Βούλγαρης Σακελλάριος (παρόντος του Πρωτόπαπα Σπυρίδων Βούλγαρη), με ταπεινή φωνή, παρακάλεσαν δεόμενοι άπαντες να μη κάνει τέτοια καινοτομία μήπως δε φανεί αρεστό στον Άγιο. Μόλις άκουσε αυτό ο Pisani τους φοβέρισε με θυμό ότι αν δεν υπακούσουν το θέλημα του θα τους στείλει σιδεροδέσμιους στη Βενετία να τους ρίξουν στα Καμαρώτα ώστε να μη ξαναδούν ποτέ τον ήλιο. Κατατρομαγμένοι από τις απειλές άνοιξαν τη λάρνακα του Αγίου και με παρεκκλίσεις ζήτησαν από τον Άγιο να εμποδίσει τον κακό σκοπό του ηγεμόνα. 

   Προς τα μεσάνυχτα που έφερναν τη δωδεκάτη μέρα, στην οποία θα ξεκινούσαν οι τεχνίτες να δουλέψουν, πέφτουν κεραυνοί και βροντές και αστραπές αλλεπάλληλες, τότε ο φύλακας της αυθεντικής Μοντετζίονος βλέπει έναν μοναχό με δαυλό αναμμένο στο χέρι να τον πλησιάζει. Ο φύλακας κατα τη συνήθεια τον ρώτησε << ποιος είσαι εσύ, και που ειπάγεις >> και επειδή δεν έλαβε απάντηση, σήκωσε το όπλο που κρατούσε για να τον αποκτείνει, τότε ο μοναχός αποκρίθηκε << εγώ είμα ο Σπυρίδων>> και τον άρπαξε από το χέρι και τον εξφενδώνησε έξω από τη Σπιανάδα, κοντά στην εκκλησία του Εσταυρωμένου, εκεί βρέθηκε όρθιος καθώς ήταν με το όπλο του. Και αμέσως μετά από αυτό άναψε η αποθήκη της Μοντετζίονος και η έξαψη αυτής ανέτρεψε όλες τις οικοδομές όπου ήταν μέσα στο καστέλλι, το παλάτι του ηγεμόνα και τα πάντα γύρω από αυτό.

  Ο Pisani βρέθηκε νεκρός από δύο δοκάρια, όπου του περιέσφιγγαν τον τράχηλο, ο δε θεολόγος βρέθηκε έξω από το τοιχόκαστρο, μέσα στο χαντάκι από τις βρωμιές που συρρέουν από των απώπατων της πόλης, και πολύς λαός από την αυλή του ηγεμόνα, 900 ψυχές. Την ίδια στιγμή συνέβησαν άλλα δύο φοβερά πράγματα, η μεγάλη ασημένια κανδύλα που είχε κρεμάσει αφιερωμένη ο Πιζάνης μπροστά από το Άγιο λείψανο και αυτή την ίδια νύχτα έπεσε κάτω και συνετρίβει η βάση ενώ καμία άλλη δεν έπαθε το ίδιο, δεύτερον εκείνη την ώρα μια φλογερή σαϊτα από αστροπελέκι, χτύπησε τη προσωπογραφία του Πιζάνη στο παλάτι του, με τις ευάερες στοές και ανοιχτές αυλές, στη Βενετία και την έκαψε χωρίς να πάθει κακό τίποτε άλλο μέσα στην οικία.

   Ο Δε Βιάζης δημοσιεύει κάποια ανέκδοτα έγγραφα σχετικά με την έκρηξη του 1718 χωρίς καμία αναφορά στην πεποίθηση των κερκυραίων ότι πίσω από την έκρηξη του φρουρίου κρυβόταν η θεοδικία του Αγίου. Το εμφανίζει ως τυχαίο γεγονός, απότοκο ακραίων μετεωρολογικών φαινομένων, ενώ ειρωνεύεται τον Πάριο, γράφοντας πως << η έκρηξη υπήρξε η αφορμή που έδωσε το έναυσμα στον κοσμημένο περισσότερο με φανατισμό παρά με ευλάβεια και υγιές κριτήριο Α. Πάριο να συνθέσει το πολύ γνωστό πονιματίδιο του <<Ουρανού κρίσις>>.

Ιωσήφ Σπυρίδων Δεβιάζης (1849 
Κέρκυρα-1927 Ζάκυνθος) Λόγιος
και ιστοριοδίφης. Απο το περιο-
δικό Πινακοθήκη του 1902.

   Ο Δε Βιάζης βασίζει το σύγγραμα του σε ένα ανέκδοτο χρονικό (1703-1723) που είχε εντοπίσει στο αρχείο της καθολικής αρχιεπισκοπής και σήμερα δε διασώζεται, ενώ αναφέρεται και στο απόσπασμα του βιβλίου θανάτων του κωδ. 35 της καθολικής μητρόπολης. Περιγράφει τα γεγονότα και ολοκληρώνει το έργο του με την παράθεση της επιτύμβιας πλάκας του Πιζάνι στον καθολικό καθεδρικό ναό της Κέρκυρας. Χωρίς καμία διάθεση να εμηνεύσει τα γεγονότα και χωρίς καμία αρνητική εκτίμηση για το ρόλο του Αγίου Σπυρίδωνα, η παράλειψη του - εσκεμμένη ή όχι - να αναφερθεί στον πολιούχο της Κέρκυρας, έδωσε την αφορμή να κατηγορηθεί πως αμφισβητεί την παρέμβαση του Αγίου και να πέσει θύμα προπηλακίσεων και ξυλοδαρμού από μια ομάδα υποκινούμενων (κατ αυτόν), ένθερμων συμπολιτών του. Η απάντηση του δασκάλου του Αρχιμανδρίτη Αρσ. Πανδή είναι σκληρή και αμφισβητεί τα κίνητρα του με τη δήλωση << σπέρματα ζιζανίων υπάρχουσιν και νυν, αρεσκόμενα να διαταράττωσι την προχωρούσαν ομόνοιαν των εν Κερκύρα Ορθοδόξων και Λατίνων, και ευρίσκουσι κατάλληλα εις τους σκοπούς αυτών όργανα, αλλά εγώ προτρέπω  τους συνετούς αμφότερων των μερών, να μη φανατίζονται, αλλά να προβαίνωσιν εις την αμοιβαία ευαγγελικήν αγάπη, ήτις διδάσκει, αγάπα και τους εχθρούς>>. Η παραίνεση του Πανδή, μάλλον αντίθετα αποτελέσματα έφερε και ο Δε Βιάζης, ανησυχώντας για την ασφάλεια του καταφέυγει μεταμφιεσμένος στη Ζάκυνθο, όπου ζούσαν συγγενείς της μητέρας του και δε θα επιστρέψει ποτέ στη γενέτειρα του.

Πηγες:

Η εν έτη 1716 ένδοξος πολιορκία της Κέρκυρας

Κερκυραικά χρονικά οι νεκροί του 1718

Ουρανού κρίσις

Il Primato Nazionale

Το ταξίδι του Keyßler, Johann Georg στην Κέρκυρα τον 18ο αιώνα

 O Keyßler, Johann Georg ήταν Γερμανός πολυμαθής , γνωστός για τα ταξιδιωτικά του γραπτά και την αρχαιολογία του. Θεωρείται ο πατέρας της γερμανικής πρωτοϊστορίας. Τα ταξιδιωτικά του - που συντάχθηκαν ως μια σειρά επιστολών - αποτελούν σημαντική πηγή για τα γεωγραφικά χαρακτηριστικά και τα πολιτιστικά μνημεία της εποχής του. Λογοκρίθηκαν αυστηρά λόγω της συζήτησης τους για τις πολιτικές και οικονομικές συνθήκες στα γερμανικά κρατίδια. Το Neueste Reisen durch Deutschland, Böhmen, Ungarn, die Schweiz, Italien und Lothringen δημοσιεύτηκε για πρώτη φορά στα γερμανικά το 1740–41. 

  Το απόσπασμα του συγγραφέα για το νησί της Κέρκυρας βρίσκεται στην πέμπτη και εβδομηκοστή επιστολή του:

 ''Μεταξύ των πολύτιμων βενετσιάνικων συλλογών ζωγραφικής θα έβαζα στην κορυφή αυτή που ο Στρατάρχης, κόμης φον Σούλεμπουργκ, χτίζει εδώ και αρκετά χρόνια, αν υποθέσουμε ότι θα μπορούσε να παραμείνει σε αυτήν την πόλη για μεγάλο χρονικό διάστημα ή μόνιμα. Αρκετά κομμάτια Castiglione αξίζουν να ληφθούν υπόψη, παράλληλα με την τελευταία πολιορκία και τις νέες οχυρώσεις της Κέρκυρας, που δεν παρουσιάζονται μόνο σε πίνακες αλλά και σε ξύλινα πρότυπα. 

Δοξαράς Παναγιώτης- Johann Matthias von der Schulenburg, 1719

Η σημασία του νησιού της Κέρκυρας κατά τον Keyßler. 

 "Η Κέρκυρα είναι υψίστης σημασίας για τους Ενετούς όχι μόνο ως φρούριο, αλλά και πολύ επωφελής λόγω των εργασιών αλατιού, καθώς αυτά της Χίου και του νησιού της Κέρκυρας φέρνουν πάνω από πέντε εκατομμύρια λιρέτες ετησίως. Αυτή τη στιγμή υπάρχουν τέσσερις χιλιάδες άνδρες που φρουρούν το φρούριο της Κέρκυρας , και αφού ο κόμης του Schulembourg του παρείχε πολλές εντελώς νέες οχυρώσεις, μπορεί δικαίως να συγκαταλέγεται στα ισχυρότερα μέρη στην Ευρώπη. Οι Βενετοί αναγνωρίζουν ξεκάθαρα ποιες σημαντικές υπηρεσίες τους έχει προσφέρει ο σημερινός στρατηγός διατηρώντας ένα τέτοιο νησί, και του έδωσαν τότε την τιμή για την οποία κανένας από τους στρατηγούς τους εκτός από τον Μοροζίνι δεν μπορεί να καυχηθεί, δηλαδή να στήσουν άγαλμα κατά τη διάρκεια της ζωής του. 

  Άγαλμα που στήθηκε στον κόμη του Schulemburg. Στέκεται στη μεγάλη πλατεία της πόλης της Κέρκυρας και απεικονίζει τον κόμη του Schulemburg σε μεγαλύτερο από φυσικό μέγεθος και με ρωμαϊκή ενδυμασία, με ένα επιτελείο διοίκησης στο χέρι. Η βάση είναι κατασκευασμένη από λευκό μάρμαρο καθώς και το άγαλμα."

Ήταν από τα λίγα που έμειναν ανέπαφα μέσα στο φρούριο τη νύχτα της σφοδρής καταιγίδας με τους απανωτούς κεραυνούς που το χτύπησαν στα 1718. Οι Άγγλοι κατακτητές μεταγενέστερα το μετέφεραν έξω, στην Σπιανάδα, πολύ κοντά στην είσοδο του Φρουρίου."

 Eίναι έργο του Βενετού γλύπτη Antonio Corradini. 

Αρκετά χρόνια μετά την ανέγερση αυτού του μνημείου, συνέβη μια έκρηξη σε πυριτιδαποθήκη κοντά του, με αναφλέξεις από κεραυνούς και το δυνατό χτύπημα τους προκάλεσε μεγάλη ζημιά σε πολλά πνευματικά και κοσμικά κτίρια στη γύρω περιοχή, αν και το μνημείο του Schulemburg δεν υπέστη. 

Οι πολίτες, και οι αρχαίοι πίστευαν ότι ο κεραυνός δεν θα χτυπούσε κεφάλι στεφανωμένο με κλαδιά δάφνης (που ήταν επίσης σημάδι νίκης). Δόθηκε, έτσι, η ευκαιρία για  να χαρακτούν οι λατινικές λέξεις στο κάτω μέρος του βάθρου αυτής της στήλης:  

Intacta fulmine laurus (Άθικτος κεραυνός δάφνης)

"Στέλνω στον κύριό μου το αντίγραφο αυτού του αγάλματος, το οποίο φαίνεται επίσης σε μικρή μορφή στο λευκό μαρμάρινο σπίτι του Κόμη του Schulemburg, και θα ήθελα απλώς να σας υπενθυμίσω ότι το πρόσωπό του είναι πολύ πιο φιλικό από ό,τι εκφραζόταν στο άγαλμα. Το εισόδημα που λαμβάνει από τη Δημοκρατία ως Generale di Sbarco ανέρχεται σε τριάντα χιλιάδες τάλερα σε καιρό ειρήνης, αλλά κατά τη διάρκεια του πολέμου ανήλθε σε ογδόντα χιλιάδες τάλερα. 

Αν έχει κάτι να αναφέρει σε πολεμικά θέματα ή το κράτος έχει κάτι να του μεταβιβάσει, αυτό γίνεται γραπτώς. Οι Βενετοί είναι πολύ καχύποπτοι για τον τρόπο με τον οποίο οι ευγενείς και οι υψηλόβαθμοι υπηρέτες τους αλληλεπιδρούν με ξένους απεσταλμένους, αλλά ο κόμης του Schulemburg δεν επέτρεψε στον εαυτό του να συνδεθεί με αυτό το σκεπτικό από την αρχή και συναντά από την πρώτη φορά έναν εισερχόμενο πρεσβευτή."

 "Παρεμπιπτόντως, τα τρία μετάλλια που κόπηκαν προς τιμήν του στη Νυρεμβέργη αξίζουν να αναφερθούν, το πρώτο από τα οποία παρουσιάζει την προτομή του στρατάρχη από τη μία πλευρά με την επιγραφή: 

Matt. Joh. SRI Com. deschulenburg Ser. Reip. Ven. Marech. Γεν. Corcyræ Propugnator .

Στο πίσω μέρος μπορείτε να δείτε το οικόσημο του κόμη Schulemburg.

Mathias von Schulenburg, οικόσημο

 Το άλλο μετάλλιο έχει το πορτρέτο και την επιγραφή όπως το πρώτο, αλλά από την άλλη πλευρά το σχέδιο και η πολιορκία του νησιού της Κέρκυρας παρουσιάζονται μαζί με τη Λατινική φράση:

Auspiciis Venetum virtus Germana tutur(Υπό την αιγίδα των Μπλε, η γερμανική δύναμη θα τον προστατεύσει).

  Το τρίτο μετάλλιο είναι διακοσμημένο στη μία πλευρά με στεφάνι δάφνης, το οποίο περιέχει τη γραφή:  Cοrcyram Δ. XXII. Αυγ. Α. MDCCVI. , η οποία είναι χαραγμένη στη στήλη της τιμής που ανεγέρθηκε στην Κέρκυρα. Από την άλλη πλευρά, το ίδιο το άγαλμα και στην προοπτική το νησί της Κέρκυρας με την επιγραφή στα Λατινικά:

Semper honos nomenque tuum laudesque manebunt (Θα τιμούν πάντα το όνομα και τον έπαινο σας).

Copyright Έλενα Παπάζη

Πηγές:

Τελευταία ταξίδια στη Γερμανία, τη Βοημία, την Ουγγαρία, την Ελβετία, την Ιταλία και τη Λωρραίνη 1740

zeno.org

Paletaart

academia.edu

Look and Learn

wikipedia

Η ιστορία της Ιονίου Ακαδημίας και του ευεργέτη της Γκιλφορντ

 Η ίδρυση της Ιονίου Ακαδημίας έγινε επίσημα στις 29 Μαΐου 1824 στο νησί της Κέρκυρας, το οποίο βρισκόταν υπό βρετανικό έλεγχο ως τμήμα των Ηνωμένων Πολιτειών των Ιονίων Νήσων. Ήταν το πρώτο Πανεπιστήμιο που ιδρύθηκε στη σύγχρονη Ελλάδα . 

Λόρδος Γκίλφορντ, ελαιογραφία

  Προ της θεμελίωσης από τον  Γκιλφορδ, της Ιονίου Ακαδημίας, διάφορες προσπάθειες έγιναν στη Κέρκυρα προς τη σύσταση ανώτατου διδακτιρίου. Ξεκινώντας με το εγχείρημα θεμελίωσης Ακαδημίας το 1656 καλούμενης  << Ακαδημία των εξισφαλισμένων", και διατηρήθηκε μέχρι την πολιορκία της Κέρκυρας υπό των Τούρκων (1716). Αργότερα ιδρύθηκε η <<Ακαδημία των γονίμων>>. Κατα το έτος 1732 ιδρύθηκε μια τρίτη Ακαδημία η << των περιπλανώμενων>>. Αλλα από τα ιδρύματα αυτά προέκυψε μικρή πνευματική ωφέλεια.

  Με τη κατάληψη της ενετικής κυριαρχίας υπό τον Ναπολέωντα, έγιναν κύριοι των Ιονίων οι Γάλλοι(1799), οπότε και μια νεα ζωή μεταδόθηκε στην εκπαίδευση. Τότε για πρώτη φορά δημιουργήθηκε στη Κέρκυρα τυπογραφείο,και ιδρύθηκε το 1812 και <<Ιονιος εταιρεία>> στην οποία διδάσκονταν στοιχεία επιστημών και προκηρύσσονταν διαγωνίσματα.

Ο Λόρδος Φρέντερικ Νορθ, 5ος κόμης του Γκίλφορντ, σχεδίασε να παράσχει πνευματική τροφή στα ελληνόπεδα των Ιονίων νήσων και να διδάξει στους νεότερους Έλληνες την προγονική τους ευκλεία. Προηγουμένως, όμως, θέλησε να περιηγηθεί σε ολες τις ελληνικές χωρες για να μελετήσει τη πραγματοποίηση του σχεδιου του. 

Ό Γκίλφορντ επισκέφτηκε για πρώτη φορά την Ελλάδα τον Ιανουάριο του 1791. Ερχόμενος στην Κέρκυρα ασπάστηκε την ορθοδοξία. Η γοητεία του με όλα τα ελληνικά τον οδήγησε να γίνει μέλος της Ορθόδοξης Εκκλησίας, κρυφά, με την προτροπή του Γεωργίου Προσαλέντη. Ο Μέγας Πρωτόπαπας Δημήτριος Πετρετίνης (1722-1795) βάφτισε στην Ορθόδοξη πίστη τον Γκίλφορντ στο Οίκο Πετρεττίνης, στην οδό Καποδιστρίου 10, στις 23 Ιανουαρίου 1791, σε ηλικία 25 ετών, δίνοντάς του το όνομα «Δημήτριος». 

Το 1817, μετά το θάνατο και του δεύτερου αδελφού του, γίνεται ο πέμπτος κόμης του Γκίλφορντ. Έκτος από τον τίτλο πολλαπλασιάζονται και οι οικονομικές του δυνατότητες, γεγονός που τον διευκολύνει στην πραγματοποίηση των σχεδίων του για την πρόοδο της Ακαδημίας. 

 Στα μέσα των περιηγήσεων κλήθηκε στο Λονδινο από τον πατέρα του, υπουργό κατά των πολέμων Άγγλων και Αμερικάνων. Μετά το θάνατο του πατέρα του επανέκαμψε στη Κέρκυρα και το 1824 ίδρυσε την Ιόνιο Ακαδημία. 

Τον Μάρτιο του 1820 ο Γκίλφορντ ορίστηκε από την Ιόνιο Γερουσία, ύστερα από πρόταση του "Αγγλου αρμοστή Μαίτλαντ, αρχηγός και πρόεδρος (Chancellor) του Πανεπιστημίου που επρόκειτο να ιδρυθεί.Ο Σπ. Τρικούπης ήταν γραμματέας του για μεγάλο χρονικό διάστημα και έπαιξε σημαντικό ρόλο στην προγραμματισμένη ίδρυση πανεπιστημίου για το Ιόνιο. Ο Γκίλφορντ άρχισε τις επίσημες ενέργειες για την ίδρυση της Ακαδημίας. Υπέβαλε τον κατάλογο των καθηγητών και συνεργάστηκε με τον αρμοστή για την εκλογή της νήσου. Πρώτη επιλογή ήταν η Ιθάκη και το ψήφισμα της Γερουσίας της 17ης Μαΐου αποφάσισε την ίδρυση του πανεπιστημίου εκεί. Το σχέδιο όμως ματαιώθηκε μετά την κήρυξη της ελληνικής επαναστάσεως του 1821, γιατί ο Μαίτλαντ θεώρησε επικίνδυνη τη γειτνίαση με την επαναστατημένη Ελλάδα, όπως ανέφερε στο λόγο του στή Βουλή στις 6 Μαρτίου του 1822.

 

 Ενα χρόνο αργότερα ο Μαίτλαντ, χάρη στις ενέργειες του Γκίλφορντ στην αγγλική κυβέρνηση και κυρίως στον λόρδο Bathurst, στο λόγο του στη Βουλή ανακοίνωσε ότι παραχωρούσε για τη στέγαση του Ιονίου Πανεπιστήμιου το Παλαιό Παλάτι (άλλοτε κατοικία του Βένετου προβλεπτή) μέσα στο φρούριο, το όποιο εγκατέλειπε ο ίδιος για να εγκατασταθεί στο νεόκτιστο μεγαλοπρεπές Παλάτι των Αγίων Μιχαήλ και Γεωργίου. 

Ή επίσημη έναρξη της λειτουργίας του Πανεπιστημίου έγινε στις 17 Μαΐου του 1824. 

Το Πανεπιστήμιο, ήταν η μόνιμη φροντίδα του την τελευταία περίοδο της ζωής του. Διέθετε το μεγαλύτερο μέρος των εισοδημάτων του για τις σπουδές στην Ευρώπη νέων Ελλήνων που είχε επιλέξει, με το σκοπό να τους χρησιμοποιήσει ως καθηγητές του Πανεπιστημίου και, όταν λειτούργησε, πλήρωνε ο ίδιος μισθούς που δεν κάλυπτε η κρατική επιχορήγηση καθώς και υποτροφίες ενός μεγάλου αριθμού φοιτητών. Στο πλαίσιο αυτό, χρηματοδότησε τις σπουδές στη Γαλλία (στην Ecole polytechnique ) του Giovanni Carandino, ιδρυτή των νεοελληνικών μαθηματικών.

Φρόντιζε για τήν καλή λειτουργία του Πανεπιστημίου, παρακολουθούσε από κοντά το έργο των καθηγητών στην αίθουσα διδασκαλίας και τη ζωή και πρόοδο των φοιτητών, αφού η μεγαλύτερη ευτυχία του ήταν, όπως δήλωνε σε κάθε ευκαιρία, η πρόοδος που  διαπίστωνε κατά τις δημόσιες εξετάσεις τους και η δίψα τους για μάθηση.

Ανδρέας Κάλβος

Κατά την έναρξη της σύστασης του ιδρύματος, δίδασκαν ελληνιστί επτά καθηγητές, ελληνική και λατινική φιλολογία, φιλοσοφία, θεολογία, ρητορική, μαθηματικά, βοτανική και αγγλική ιστορία. Κατόπιν τα μαθήματα διαιρέθηκαν σε τέσσερις σχολές: θεολογική, φιλολογική, νομική και ιατρική.

Σύμβολο της Ακαδημίας ήταν η χρυσή κουκουβάγια. Ο πρόεδρος και οι καθηγητές φορούσαν χιτώνα ιδιαίτερης σχολής, χλαμύδα και ερυθρά πέδιλα. Ο χρωματισμός της χλαμύδος του προέδρου και των καθηγητών της νομικής ήταν ιώδης, των της ιατρικής ξανθός και της φιλολογίας κυανός. Όπως και οι φοιτητές έφεραν στολή χυτώνα, χλαμύδα κυανόχρωμου και πετάσου(πηλίκιο) αρχαϊκού σχήματος. 

Η πρώτη ακαδημαϊκή σύγκλιτος αποτελέσθηκε από τον άρχοντα και τους καθηγητές: Αθανάσιο Πολίτη, Χριστόφορο Φιλητά, Κωνσταντίνο Ασώπιο και Θεόκλητο Φαρμακίδη. Άλλες αρχές ήταν ο έφορος, ο αρχιγραμματέας και ο χαρτοφύλακας.

Οι πρώτοι καθηγητές της Ακαδημίας ήταν ο Κωνσταντίνος Ασώπιος, ο Χριστόφορος Φιλητάς, ο Κωνσταντίνος Σακελλαρόπουλος, ο Ανδρέας Κάλβος, ο Φρ. Βελφουρ, ο Γαετάνος Γρασσέτης, ο Νικόλαος Πίκκολος, ο Ιάκωβος Λουσινιανός, ο Ιωάννης Αριστείδης, ο Σταμ. Πυλαρινός, ο Ιωάννης Καρανδηνός, ο Ιω. Τουρλινός, ο Αθ. Πολίτης( ο βραδύτερος μητροπολίτης Κερκύρας), ο Θεόκλητος Φαρμακίδης, ο Κωνστ. Τυπάλδος, ο Πασχ. Καρούσος, ο Λεοπόλδος Ιός, ο Ν. Μανιάκης, ο Γ . Θερειανός, ο Στ. Μαράτος και Στυλ. Σπαθής. Από αυτούς ο Πυλαρινός δίδαξε τη πειραματική φυσική στη δημοτική γλώσσα και δημοσίευε τις παραδόσεις του για να αποδείξει ότι η δημοτική γλώσσα είναι ικανή να χρησιμεύσει και στις επιστήμες.

Άπο τους 150 σπουδαστές που παρακολούθησαν τα προπαρασκευαστικά μαθήματα, μετά από δημόσιες εξετάσεις έγιναν δεκτοί 47, για να αυξηθούν κι αυτοί στη διάρκεια του πρώτου χρόνου σε 82. Γλώσσα της διδασκαλίας ήταν η απλοελληνική. Ο Γκίλφορντ προώθησε όχι μόνο τον κλασικό ελληνικό πολιτισμό, αλλά βοήθησε να καθιερωθεί η νέα ελληνική ως γλώσσα εκπαίδευσης. Πίστευε ότι αύτη ήταν η εθνική γλώσσα των συγχρόνων Ελλήνων , και αγωνίστηκε με διαβήματα και αναφορές προς την κυβέρνηση, η οποία καθυστερούσε την επίσημη καθιέρωση της. 

Παράλληλα με την οργάνωση της λειτουργίας του πανεπιστημίου ένα άλλο πολύ σοβαρό μέλημα του Γκίλφορντ ήταν η δημιουργία της πανεπιστημιακής βιβλιοθήκης. Τον πυρήνα της αποτέλεσαν τα βιβλία της πρώτης Ιονίου Ακαδημίας (1808-1814), της εποχής τών αυτοκρατορικών Γάλλων, συλλογή που έχει κι αυτή την ιστορία της.

 Ή βιβλιοθήκη πλουτίστηκε σύντομα με δωρεές που έφθασαν άπο τα πανεπιστήμια της Οξφόρδης και του Καίμπριτζ καθώς και από προσωπικότητες της Ευρώπης , όπως ο βασιλιάς της Δανίας Φρειδερίκος και άλλοι ευγενείς, χάρη στις σχέσεις και τις προσπάθειες του Γκίλφορντ, που χρονολογούνταν πολύ πριν άπο την ίδρυση της Ακαδημίας (1819, 1820).

Υπήρξε σημαντική δωρεά της Βιβλικής Εταιρείας, με τη μεσολάβηση του "Αγγλου προτεστάντη μισσιοναρίου, γραμματέα της Ionian Bible Society, I. Lowndes, με μια συλλογή από αξιόλογα θεολογικά βιβλία και εκδόσεις της Βίβλου μεταφρασμένης σε όλες σχεδόν τις γνωστές γλώσσες.

Γνωστός βιβλιόφιλος και συλλέκτης σπάνιων βιβλίων και χειρογράφων, ο Γκίλφορντ είχε αρχίσει τη συγκρότηση της προσωπικής βιβλιοθήκης του, που στεγαζόταν στο σπίτι του στο Λονδίνο (24 St James's Place), από τα πρώτα ταξίδια του στην Ευρώπη. Από τις πολυτιμότερες συλλογές του ήταν εκείνη των ελληνικών βιβλίων, γραμμένων στην απλοελληνική γλώσσα καθώς και μια σεβαστή συλλογή ελληνικών χειρογράφων. Τη βιβλιοθήκη αυτή αποφάσισε να μεταφέρει στην Κέρκυρα και να την δωρήσει στο Ιόνιο Πανεπιστήμιο. Έτσι άρχισαν να φθάνουν από την Αγγλία διαδοχικά κιβώτια με τα βιβλία του. 

 Ταυτόχρονα, έφθαναν συνεχώς βιβλία από το Λονδίνο και τους βιβλιοπώλες της Ιταλίας . Έκτος από τα βιβλία που μεταφέρονταν από το Λονδίνο, ο Γκίλφορντ ταξίδευε συχνά στο Παρίσι, στη Βιέννη και στην Ιταλία όπου αγόραζε βιβλία και μεγάλο αριθμό χειρογράφων (ολόκληρα αρχεία γνωστών ιταλικών οικογενειών), με τα όποια πλούτιζε συνεχώς τη Βιβλιοθήκη της Ακαδημίας. Ήταν σε συνεχή επαφή με γνωστούς βιβλιοπώλες της Ευρώπης ( Βιέννη, Τεργέστη, Ρώμη κτλ.) που του προμήθευαν βιβλία ή εκτελούσαν σχετικές παραγγελίες του, καθώς και τι ς προσπάθειες του να συγκεντρώσει ελληνικά χειρόγραφα. 

 Προμήθευε επίσης τη βιβλιοθήκη με ειδικά βιβλία για καθεμιά από τις επιστήμες που διδάσκονταν στην Ακαδημία, σύμφωνα με παραγγελίες των καθηγητών, όπως προκύπτει από την αλληλογραφία του και σχετικούς καταλόγους που διασώζονται στο αρχείο του. 

Ή επίσημη έναρξη της λειτουργίας της Βιβλιοθήκης της Ιονίου Ακαδημίας έγινε στις 21 Φεβρουαρίου 1825 με διορισμένο έφορο τον Ανδρέα Παπαδόπουλο Βρετό, τον οποίο είχε γνωρίσει στη Νεάπολη, όπου ο Παπαδόπουλος σπούδαζε ιατρική. Η βιβλιοθήκη περιλάμβανε τότε 6.000 τόμους βιβλίων, το μεγαλύτερο μέρος τών οποίων άνηκε στον Γκίλφορντ. 

Η διαμόρφωση του χώρου της βιβλιοθήκης

Στεγαζόταν σε μια μεγάλη αίθουσα του Παλαιού Παλατιού, όπου τα βιβλία ήταν τοποθετημένα σε ερμάρια όμοια με εκείνα της Βιβλιοθήκης του Πανεπιστημίου της Οξφόρδης. Η αίθουσα είχε δύο ορόφους «με μια στενή γαλαρία ολοτρόγυρα στη μέση των τοίχων της σάλας». Τα επάνω ράφια ήταν ανοικτά, τα κάτω έκλειναν με ξύλινα φύλλα και τα μεσαία φύλλα είχαν δίχτυ σιδερένιο. 

Η συλλογή των χειρογράφων, που το 1827 είχαν φθάσει τις 3.000, ήταν τοποθετημένη σε ράφια στο δωμάτιο του Γκίλφορντ.

 Σε αναφορά του Ανδρέα Κάλβου «ή Βιβλιοθήκη, που έχει ζωή δύο μόλις ετών, περιέχει 30.000 τόμους διαλεχτών έργων, το μεγαλύτερο μέρος των οποίων ανήκει στον ευεργέτη μας. Ξεχωρίζει κανείς τη σπάνια συλλογή των έργων που έχουν γραφτεί σε νεοελληνική γλώσσα από την εποχή που άρχισε να γράφεται ως τις μέρες μας, καθώς και μια άλλη συλλογή, οχι λιγότερο πολύτιμη, ιταλικών χειρογράφων, οπού περιλαμβάνονται χειρόγραφα ιστορικά αρκετά μεγάλου ενδιαφέροντος». «Το 1826 ή Βιβλιοθήκη περιελάμβανε 9000 τόμους, οι μισοί από τους οποίους άνηκαν στον Λόρδο Γκίλφορντ.

Ο ίδιος ο Γκίλφορντ παρακολουθούσε τις διαδικασίες της εξαγωγής των βιβλίων από τα κιβώτια, ήταν μια απασχόληση που του προξενούσε ξεχωριστή ευχαρίστηση. 

Ο Γκίλφορντ αναχώρησε από την Κέρκυρα με το ατμόπλοιο στις 16 Ιουνίου 1827,υποσχόμενος : «να μήν αναχώρηση πλέον από Κέρκυραν μετά το ταξίδιον εκείνο».  

Ξαφνικά έφτασε η θλιβερή αγγελία ότι ο εντιμότατος Κόμης Γκίλφορντ, Αρχων της Ιονίου Ακαδημίας, απεβίωσε, ετών σχεδόν 61.

Λίγο πριν από τον θάνατο του πρόσθεσε 8000 τυπωμένα έργα σ' αυτά που είχε δωρήσει και 3000 χειρόγραφα, το μεγαλύτερο μέρος των οποίων αναφέρεται στην ιστορία από τον 12ο αι. Η Βιβλιοθήκη περιείχε 21000 τόμους.

Μέσα στη βαριά αυτή ατμόσφαιρα του πένθους έγινε η έναρξη των μαθημάτων του σχολικού έτους 1827-1828. Ο έφορος Ι. Καραντηνός στον εναρκτήριο λόγο του, με πολλή συγκίνηση προσπάθησε να δώσει ένα τόνο αισιοδοξίας για να ενθαρρύνει τόσο τους καθηγητές όσο και τους μαθητές. Διατύπωσε την ελπίδα ότι στη θέση του προστάτου της Ακαδημίας θα είναι τώρα ο αρμοστής Adam και ή κυβέρνηση θα θελήσει να διαφυλάξει τη λαμπρότητα της Ακαδημίας.

 Η διαθήκη του Γκίλφορντ δεν έγινε γνωστή παρά μόνο στον στενό κύκλο του αρμοστή. Στους κύκλους της Ακαδημίας και το κοινό της Κέρκυρας διαδόθηκε ότι: «ό μακαρίτης Αρχων της Ακαδημίας άφηνεν εις αυτήν την ίδιαιτέραν του περιουσίαν επί δρων τινών, τους οποίους εάν δεν εδέχετο ήη Ιόνιος Κυβέρνησις τότε ήθελε την κληρονομήση ο εξ αδελφής ανεψιός του Κόμης Σέφιελδ». 

Στις 14 Νοεμβρίου 1827, η Γερουσία αποφάσιζε: καμιά καινούρια δαπάνη για την Ακαδημία. Ο αριθμός των νέων εδρών καθηγητών που είχε υποσχεθεί ο αρμοστής στον Γκίλφορντ δεν επικυρώθηκαν. Συγχρόνως ο τραπεζίτης του Γκίλφορντ στην Κέρκυρα, Sr David Brown, κατά διαταγή του κληρονόμου του Γκίλφορντ λόρδου Sheffield, γιου της αδελφής του, έπαψε να πληρώνει τους καθηγητές, το βιβλιοθηκάριο και τους υποτρόφους καθώς και κάθε σχετικό με την Ακαδημία λογαριασμό. 

Σύμφωνα με πληροφορίες του εφόρου, Βρετού, αμέσως μετά τη δημοσίευση του ψηφίσματος του Νομοθετικού Σώματος, του διατάγματος της Γερουσίας και την σύσταση της γενικής επιτροπής με πρόεδρο τον γερουσιαστή Άγγελο Κόνδαρη, ο γενικός γραμματέας της Γερουσίας John Craufurd ενήργησε ως εκπρόσωπος του κληρονόμου του Γκίλφορντ, κόμητος Sheffield: <<Έβαλεν εις δημοπρασίαν όλα τα σκεύη και έπιπλα τούτου, και την ιδίαν αυτού Άκαδημαϊκήν στολήν θαυμάζοντος του κοινού. Επεμψε δέ εις Λονδίνον όλα τα πολύτιμα χειρόγραφα συμποσούντα τον αριθμόν τριών και επέκεινα χιλιάδων, τα όποια σφαλισμένα εις τάς θήκας, εστόλιζον τα ιδιαίτερα δωμάτια του Αρχοντος Γυΐλφορδ και την συλλογών 20.000 δειγμάτων έκ θείου νομισμάτων κατά την περιγραφήν του περίφημου Μιονέτ.>>

Το περιεχόμενο της διαθήκης του Γκίλφορντ δεν έγινε γνωστό στην Κέρκυρα, από φήμες που κυκλοφόρησαν και από τα γεγονότα προέκυπτε ότι δεν εκπληρώθηκαν οι όροι. Για το λόγο αυτό κληρονόμος των υπαρχόντων του Γκίλφορντ που βρίσκονταν στην Κέρκυρα ήταν ο Sheffield. Η συλλογή μεταφέρθηκε στο Λονδίνο στο τέλος του 1830, όπου ό κληρονόμος του τα πούλησε σε αλλεπάλληλες δημοπρασίες που οργάνωσε ο οίκος Evans.

Η λειτουργία της της ιατρικής σχολής ανεστάλει το 1828 και καταργήθηκε μετά από εννέα έτη, υποκαταστάθηκε στη θέση της η σχολή του ''πολιτικού μηχανικου'', η οποία καταργήθηκε το 1857.

 Ως άρχων διαδέχθηκε τον Γκίλφορντ ο Κερκυραίος σοφός ελληνιστής και μεσαιωνοδίφης Ανδρέας Μουστοξύδης. Ο κύκλος των μαθημάτων των διαφόρων σχολών ορίστηκε τριετής, μόνης της νομικής τα μαθήματα παρετείνονταν επί τετραετία.

Η Ακαδημία εξέδιδε διδακτορικά διπλώματα και δελτία δοκίμων, με τα τελευταία να δίνονται στους τελειόφοιτους της Σχολής των Γραμμάτων και της Φιλοσοφίας και χρησίμευαν ως εισιτήρια προς κατάταξη στις άλλες σχολές.

Αργότερα το 1841 προστέθηκαν νέα μαθήματα και κατ' ακολουθία διορίστηκαν νέοι καθηγητές, ο Κουτλουμουσιάνος, ο Οκτάβιος Μοσσότης, ο Ιερώνυμος Σαντώριος, ο Ι. Φ. Λαντζίλης, ο Μ.Γ. Ρακκέτης, ο Φρ. Οριόλης, οι οποίοι μετατέθηκαν από την Ιταλία και δίδασκαν στα Ιταλικά. Κατά τον ίδιο χρόνο περίπου προστέθηκε και το Φαρμακευτικό Σχολείο και μετά από τρία έτη το 1844 ανασυστάθηκε η Ιατρική και Χειρουργική Σχολή της οποία ο κύκλος των μαθημάτων ορίστηκε πενταετής. Τον Μουστοξύδη διαδέχτηκε τελευταίος αρχων ο Αντ. Πολυλάς. Η Ακαδημία καταργήθηκε το 1864.

Παράρτημα της Ακαδημίας ήταν το μουσείο φυσικής, το χημείο, ο βοτανικός κήπος και η αξιόλογη βιβλιοθήκη. Υπήρχε και ωραία συλλογή ττων ορυκτών της Σιβηρίας, την οποίαν κατόπιν άδειας του αυτοκράτορα της Ρωσίας, απέστειλε ο Ιωάννης Καποδίστριας.

Με τη προσάρτηση του Ιόνιου Κράτους στο Βασίλειο της Ελλάδας, οικονομικοί λόγοι υπαγόρευσαν τη κατάργηση της Ακαδημίας η οποία επί σαράντα χρόνια υπήρξε το κέντρο επιστημονικής παιδείας των Ελλήνων, από το οποίο προήλθαν κατά μεγάλο μέρος οι επιστημονικές δυνάμεις της αναγγενημένης Ελλάδας.

Παρά το γεγονός ότι η Ιόνιος Ακαδημία ήταν βραχύβια και επισκιάστηκε από την Ένωση το 1864, ήταν το πρώτο ελληνικό ακαδημαϊκό ίδρυμα της σύγχρονης εποχής και πρόδρομος του Πανεπιστημίου Αθηνών.  

Copyright Έλενα Παπάζη

Πηγές:

Εγκυκλοπαίδεια Ήλιος

Pierer's Universal Lexicon, Τόμος 17. Altenburg 1863, σ. 830.

Μουσείο Καποδίστρια

Η στοιχειώδης και η μέση εκπαίδευση στα νησιά του Ιονίου

  

Η φύση και ο ενδοκοσμικός παράδεισος του Διονύσιου Σολωμού

 

 Ανάμεσα στα πιο συχνά θέματα της σολωμικής ποίησης είναι εικόνες που παρουσιάζουν τη φύση ως έναν επίγειο παράδεισο, που εξασφαλίζει τις ιδεώδες συνθήκες για την ανάπτυξη της ζωής, για την ευδαιμονία και πληρότητα των όντων. Τα θέματα αυτά, σε μια πρώιμη περιοδο, συνδέονται με ορισμένους κοινούς ποιητικούς τόπους, της κλασικιστικής προπάντων παράδοσης. Σταδιακά όμως μορφοποιούνται σε πρωτότυπες -χαρακτηριστικά σολωμικές- φόρμουλες μεγάλης ευστοχίας, που συμπυκνώνουν, με εκφραστική λιτότητα, νοηματική πληρότητα και αισθητική εντέλεια, βασικά συστατικά της ποιητικής μυθολογίας του Σολωμού. Οι φόρμουλες αυτές επειδή ακριβώς είναι νοηματικά και αισθητικά αυτοδύναμες, επιδέχονται ποικίλους συνδυασμούς, με διαφορετικά συμφραζόμενα. Εξελίσσονται σε <<θεματικές μονάδες επεξεργασίας>>, που μεταφέρονται, αυτούσιες ή σε παραλλαγές σημασιακά ισοδύναμες, από ένα ποίημα σε άλλο, και συνθέτουν τη κοσμοθεωρητική ενότητα της σωλομικής ποίησης.

 Οι φυσικές αξίες παρουσιάζονται ως πρότυπο των ανθρώπινων αξιών, και η αντίληψη για τη σχέση φύσης-ανθρώπου ολοκληρώνεται σε συνεπές κοσμοθεωρητικό σχήμα. Αυτό σημαίνει ότι ανάμεσα στη φύση και τον πολιτισμό δεν υπάρχει σχέση αντίθεσης αλλά ταυτότητας. Η ταυτότητα αυτή (Φύση=Πολιτισμός) αντιπροσωπεύει ένα χαρακτηριστικό γνώρισμα της εγχώριας πολιτισμικής παράδοσης.

Πηγές

Βουλή των Ελλήνων, Διονύσιος Σολωμός, Αθήνα 1998

Η κόρη με το πανέρι, το παλαιότερο γνωστό έργο του ζωγράφου Ιακωβίδη

 

Γεώργιος Ιακωβίδης, Κόρη με πανέρι,1874, Κάρβουνο σε χαρτί, 110×70 εκ, Συλλογή Ιδρύματος Ε. Κουτλίδη

 Σαν σήμερα γεννήθηκε ο σπουδαίος ζωγράφος Γεώργιος Ιακωβίδης. Το παλαιότερο γνωστό χρονολογημένο έργο του Ιακωβίδη είναι η <<Κόρη με το πανέρι>> του 1874. Το έργο απεικονίζει μια κοπέλα στραμμένη κατά ¾ προς τον θεατή. Τα χέρια της είναι σταυρωμένα πάνω σ' ένα άδειο πανέρι που κρατά στην αγκαλιά της. Φαίνεται ότι μόλις τελείωσε κάποια οικιακή εργασία και αποκαμωμένη στέκεται να ξεκουραστεί. Για να αποδόσει τους όγκους ο Ιακωβίδης παίζει με τις φωτοσκιάσεις. Ήδη από τα μαθητικά του χρόνια διακρίνεται για την ικανότητα του να μετατρέπει το απλό σχέδιο σε ολοκληρωμένο έργο, δεξιοτεχνία την οποία καλλιέργησε καθόλη τη σταδιοδρομία του.

  Ο Γεώργιος Ιακωβίδης (1853 –  1932) ήταν Έλληνας ζωγράφος κι ένας από τους σημαντικότερους εκπροσώπους του καλλιτεχνικού κινήματος της Σχολής του Μονάχου.

 

  Ο Ιακωβίδης υπηρέτησε πιστά τον γερμανικό ακαδημαϊκό νατουραλισμό της λεγόμενης «Σχολής του Μονάχου». Τα θέματά του, παρότι ζωντανά και γεμάτα ελληνικό φως, διακατέχονται από την θεατρικότητα και την αυστηρότητα που επέβαλε ο ακαδημαϊσμός. Από τα πρώιμα κιόλας έργα του εκδήλωσε το ταλέντο του να συλλαμβάνει τον ψυχισμό τον μοντέλων του με τεχνική αρτιότητα, ενώ ο σωστός χειρισμός του φωτός, του χρώματος και της υφής των πραγμάτων, τον έκαναν περιζήτητο ως προσωπογράφο της υψηλής κοινωνίας. Παρά τις επιτυχίες του όμως στον τομέα της προσωπογραφίας, ο Ιακωβίδης έμελλε τελικά να κατακτήσει περίοπτη θέση στην ιστορία της ελληνικής τέχνης ως ο ζωγράφος και ψυχογράφος της παιδικής ηλικίας.

Πηγές

Βικιπαίδεια

Εθνική Πινακοθήκη-Μουσείο Αλέξανδρου Σούτσου

Πηγή εικόνας: thematofylakes.gr | Προσωπογραφία του Γεωργίου Ιακωβίδη.

Ένα γράμμα του 1841 που περιγράφει την εικόνα της κέρκυρας από το ατμόπλοιο Giovanni

Βρετανικό ατμόπλοιο του 1840

Στο ατμόπλοιο Giovanni στο λιμάνι από την Κέρκυρα στις 5 Σεπτεμβρίου 1841.

...»Αν και μόνο δύο λόγια, αλλά δύο λόγια από το λιμάνι της Κέρκυρας ! Σου έχω ήδη πει ότι πρέπει να με συνοδεύσεις πέρα ​​από τη θάλασσα, καλύτερή μου φίλη! Η πόλη της Κέρκυρας απλώνεται αμφιθεατρικά μπροστά μας. Το χτύπημα των καμπάνων ακούγεται φιλικό και απαιτεί εκκλησιαστική λειτουργία. Οι περισσότεροι ταξιδιώτες ακολούθησαν το κάλεσμα της θάλασσας ή τις προτροπές της περιέργειάς τους και βγήκαν στη στεριά. Έτσι βρίσκομαι σχεδόν μόνος στο πλοίο. Δεν μπορεί να περιγραφεί πόσο άνετη είναι μια τέτοια μοναξιά ένα τόσο όμορφο πρωινό Κυριακής. – Φτάσαμε ως εδώ ευτυχώς και γρήγορα, ευνοημένοι από τον άνεμο και τον καιρό. Χθες το απόγευμα φτάσαμε γύρω στις τρεις, και σήμερα στη 1 η ώρα συνεχίζουμε ξανά. Η κοινωνία αποτελείται από κάθε είδους έθνη. Υπάρχουν μερικά αρκετά βατά, ακόμη και καλά πράγματα μεταξύ τους. αλλά μέχρι στιγμής δεν έχω βρει κάτι που να με ελκύει ιδιαίτερα. Αρκετά για σήμερα! Γίνεται πολύ ζωηρό γύρω μου για να συνεχίσω να γράφω με ευχαρίστηση ».

Πηγές

Βιβλίο

Βurdach Karl Friedrich, Κοιτάζοντας πίσω στη ζωή μου ( Rückblick auf mein Leben ) 1848

Η λειτουργεία των αγιογράφων στη Κέρκυρα τον 16ο αιώνα και ως νοτάριων.

 

 

 Οι επιγραφές στους ναούς της Κέρκυρας αν και δεν προϋπέθεταν έγγραφα υπήρχαν ως αποκλειστικό τεκμήριο για την υποστήριξη των δικαιωμάτων των κτητόρων και όσων συνεισφέραν στην οικοδόμηση τους. Με την επιδίωξη της διηνέκής μνήμης όσων συνέβαλαν στην ίδρυση ή την ανακαίνιση των ναών, τη διασφάλιση των κτητορικών τους δικαιωμάτων και συνακόλουθα τον αποκλεισμό όσων δεν είχαν συμβάλει. 

 Οι επιγραφές, ελλείψη  άλλης γραπτής μαρτυρίας, είχαν θέση επίσημου εγγράφου και μπορούσαν να χρησιμοποιηθούν σε περιπτώσεις διεκδίκησης ή κατοχύρωσης περιουσιακών ή κτητορικών δικαιωμάτων. Και για τον λόγο αυτό αντιγράφονταν. Στον ιόνιο χώρο, η χρήση των επιγραφών ως τεκμηρίων σε περιπτώσεις δικαστικής διεκδίκησης ή διευκρύνισης κτητορικών δικαιωμάτων, βεβαιώνεται από τις αρχειακές πηγές.

 Τη σχετική εντολή έδινε η πολιτική αρχή ή ο ενδιαφερόμενος, και την αντιγραφή συνήθως έκανε κάποιος ζωγράφος ή νοτάριος. Σε σχετική υπόθεση που αφορά την Ιερά μονή Παντοκράτορος στο ομώνυμο όρος κατά το έτος 1347, με βάση τα δεδομένα της επιγραφής του 1614, μετά το έτος έχει παραλλειφθεί η ημερομηνία, η οποία ήταν ορατή και γράφτηκε στο σημείο του ιερού όπου άλλοτε υπήρχε η επιγραφή, από τον αγιογράφο Ιωάννη Στήλια, ως εξής ''επη έτους ςΩΝΕ...βρηου ζ. Ο αγιογράφος Ιωάννης Στήλιας μετά από κάποια έτη χειροτονήθηκε και απαντάτε ως εφημέριος του ναού της Υπαπαντής πόλεως και της Αγίας Μαρίνας στο Καρδάκι.

Πηγές

Συλλογικές χορηγίες στη Κέρκυρα κατά την πρώιμη Λατινοκρατία, Σπ. Χρ. Καρύδη

Το Αρχοντικό του Πολυλά στον Αλμύρο Κέρκυρας μέσα από μαρτυρίες παλιών κατοίκων

    Τα απομινάρια ενός αρχοντικού σπιτιού αγγαλιασμένου από κισσούς και πυκνή βλάστηση βρίσκονται επάνω στο κεντρικό δρόμο του Αλμυρού στη βόρεια Κέρκυρα. Οι θρύλοι και οι αλήθειες για την ιστορία του είναι στενά συνδεδεμένα.

   Η αρχοντική οικία με το πέρασμα των χρόνων δεν έχασε ούτε στιγμή την φορτισμένη αύρα και την επιβλητικότητα της στο χώρο. 

  έχει διαδεχθεί την ιστορία η κάθε γενιά που έχει ζήσει σε εκείνο τον τόπο, 

  μιλά για ένα στοιχειωμένο χώρο όπου ήταν παρόλα αυτά κατοικίσιμος από την αρχοντική οικογένεια, και όπως φαίνεται δεν την ενοχλούσε κανένα από τα υποτιθέμενα πνεύματα που θεωρούσαν οι χωριανοί ότι πολιορκούσαν το σπίτι. Φημολογείται πως όσοι εισήλθαν τα χρόνια εκείνα στο χώρο δεν ξαναβγήκαν ποτέ, και έτσι το αρχοντικό στο νου τους φάνταζε δυσοίωνο, επικίνδυνο και απειλή για τους υπόλοιπους κατοίκους.

  Κατά τις πολεμικές περιόδους οι κάτοικοι μερικών χωριών φοβούμενοι ότι οι εχθροί θα τους δηλητηρίαζαν το νερό του πηγαδιού, περνόντας από το τόπο τους, για να τους θανατώσουν, άρχισαν να κάνουν τα πηγάδια εσωτερικά της οικίας τους ώστε να μην είναι προσβάσιμο στο κάθε διερχόμενο. 

 ο συγγραφέας Ιάκωβος Πολυλάς απόγονος της οικογένειας σε δίαφορα διηγήματα του περιγράφει ιστορίες και θρύλους που σίγουρα οι βάσεις τους έχουν αρκετές δόσεις αλήθειας για τους οίκους και την προέλευση του γένους του. 

   Μέσα απο το διήγημα του, Τα τρία φλωριά, δίνει και το πρώτο στίγμα της οικογένειας του στο νησί της Κέρκυρας. Με φτωχικές καλύβες να κάνουν τη παρουσία τους και χωρικούς που προσπαθούν να ζήσουν σπέρνοντας σε τραχείς τόπους το λιγοστό σιτάρι τους. Εκεί παρουσιάζει για πρώτη φορά τους γενάρχες της οικογένειας του να καταφτάνουν με το μεγάλο τους πλοίο, χαρακτηρίζοντας το θεοκάραβο, και τους κατοίκους του νησιού να ειδοποιούν για τον ερχομό του τους συντοπίτες, ως επερχόμενη απειλή, ώστε να φυλαχτούν και να φύγουν μακρια με τις οικογένειες και τα κοπάδια τους για να γλιτώσουν, καθώς το νησί γινόταν συχνά θύμα πειρατών.

 Το μεγάλο πλοίο προσάραξε κοντά στα ανοιχτά και κατέβασε μια βάρκα στην οποία επιβιβάστηκαν ένας νεαρός με έναν ιερέα. Στο λιμάνι φαινόταν ένας ντόπιος ατρόμητος νεαρός να τους περιμένει ώστε να δει τις προθέσεις τους. Το πλόιο ήταν γεμάτο σιτάρι, χρυσάφι και τις γνώσεις ώστε να βοηθήσουν οι ξενόφερμένοι να εξελιχθεί ο πολιτισμός και η ζωή των κατοίκων, ζητώντας, συγχρόνως, ταπεινά ένα μέρος να μείνουν καθώς ήταν διωγμένοι από το τόπο τους.

   Έτσι και έγινε, σύμφωνα με το διήγημα, οι άνθρωποι εξελίχθηκαν προς το καλύτερο, καθώς τροφοδοτήθηκαν με νέες γνώσεις, χρήματα, τεχνικές  καλλιέργειας της γης και νοοτροπίες. Αυτό συνεχίστηκε για πολλές γενεές, οι πλούσιοι άνθρωποι που έφτασαν στο νησί έδωσαν τη κόρη τους στο θαρραλέο νέο που τους πρωτο υποδέχτηκε στο ακρογιάλι και εκείνη ήταν η ρίζα της οικογένειας. 📖

Μετά την άλωση της Κωνσταντινούπολης η βυζαντινή οικογένεια εγκατέληψε το τόπο της και εγκαταστάθηκε στο νησί της Κέρκυρας. Γενάρχης της οικογένειας ήταν ο κληρικός Νικόλαος Πολυλάς ο οποίος εποίμενε στην εκκλησία της Κέρκυρας επί δεκαετία ( 1490-1500 )📜.

  Μετά από γενιές ευημερίας υπήρχαν και κληρονόμοι άδικοι, χωρίς ίχνος ομόνοιας. Το γένος διαχωρίστηκε σε πλούσιους οίκους και φτωχούς κάτι όμως που δε στάθηκε εμπόδιο στο να είναι ευγενείς στη κουλτούρα και όχι στο πλούτο.

  Η λατινογενής λέξη Σαγράδο είναι ουσιαστικοποιημένο επίθετο και σημαίνει ιερό. Sagrato στην ιταλική είναι είναι ο ιερός και αμόλυντος χώρος, το άδυτο, κάτι που δεν παραβιάζεται, το υπόγειο με τη μυστική του έννοια. Το Σαγράδο, όπως διαβάζουμε στο βιβλίο του Καραμούτσου για τις αρχοντικές αγροικίες-υποστατικά, είναι σχετικό με το θρύλο του <<ασύλου>>. 

 Ως <<άσυλο>> θεωρούνταν το δικαίωμα που παραχωρούσαν οι Βενετοί σε κάθε φυγόδικο, που κατέφευγε στο αρχοντικό ενός άρχοντα. Την άδεια αυτή λέγεται ότι την είχε εκχωρήσει η Γαληνοτάτη δημοκρατία του Αγίου Μάρκου επιλεχτικά σε ορισμένους άρχοντες, όπως στις οικογένειες Τριβόλη στη νότια Κέρκυρα, Ανδρουτέλη, Σορδίνα, Κουρκουμέλη, Γιαλλινά-Σπαθά στη μέση Κέρκυρα, Πολυλά, Μοτσανέγα, Ριβέλλη και Θεοτόκη Καλοκαρδιάρη στη βόρεια Κέρκυρα. 

 Πρόκειται για υπόγειους χώρους, χαμηλού ύψους, ανάερους ,ανήλιους, στενούς (συνήθως 3 με 4 τ.μ.), στοώδεις, κτισμένους με ογκώδεις πέτρες και προπάντων ηχομονωμένους, που κλείνονται ερμητικά με διπλή και σπανίως μονή φρουριακού πάχους και κατασκευής πόρτα.

 Όσα Σαγράδα βρισκόταν στα υπόγεια των αρχοντικών επικοινωνούσαν με καταπακτές. Όλα δείχνουν ότι επρόκειτο για φυλακές στις οποίες οι καταδιωγμένοι κατέληγαν σε λίγη ώρα από ασφυξία. 

 Από λαϊκές παραδόσεις, αλλά και αφηγήσεις απογόνων πάλαι ποτέ ευγενών έγινε γνωστό ότι κάθε λογής φυγόδικοι του κοινού και ποινικού δικαίου καταφεύγονταν στα αρχοντικά που παρείχαν προστασία, αρκούσε να αγγίξουν το ρόπτρο στη πόρτα της αυλής και η καταδίωξη απο την αστυνομία των κατακτητών έπαυε.

  

 Όσοι φυγόδικοι είχαν διαπράξει μικροαδικήματα, εντάσσονταν ισοβίως στους δούλους του κόντε ή βαρόνου, ενώ οι ληστές και οι εγκληματίες, σύμφωνα πάντοτε με την απόφαση του άρχοντα, κλείνονταν στη φοβερή φυλακή. Έτσι οι θλιβεροί αυτοί χώροι αποτρόπαιων μαρτυρίων φαίνεται ότι λειτουργούσαν εκκαθαριστηκά για πάρα πολλούς ανθρώπους, που κανείς φυσικός δικαστής δεν ενέκρινε τα παραπτώματα τους. Αποτέλεσαν θεσμό που έσπειρε τον τρόμο, για να <<τελεί η κοινωνία υπνωτούσα>> τουλάχιστον μέχρι του τέλος του 17ου αι. 📚

  Από λαϊκές παραδόσεις και μαρτυρίες απογόνων απλών χωρικών φημολογείται πως οι ευγενείς διαχωρίζονταν σε ανθρώπους που είχαν ομόνοια και τηρούσαν το θεσμό του Σαγράδου χωρίς αυτό να υπάρχει ως εγκατάσταση αλλά ως νουθέτημα, στο να μετανοήσουν για τα παραπτώματα που έχουν κάνει, βρίσκοντας τη σωστή στάση ζωής και δουλεύοντας στα κτήματα των αρχόντων που τους έσωσαν όταν βρέθηκαν καταδιωγμένοι. Μιά μικρή πλευρα των ευγενών φημολογείται, όμως, πως χρησιμοποιούσε τους καταδιωγμένους ώς όπλα. Μερικοί ευγενείς λέγεται πως κρατούσαν κοντά τους και συντηρούσαν κάποιους φυγόδοικους ''μαχαιροβγάλτες'' στην αυλή τους ώς όπλα κατά των φτωχών και αδυνάτων που θα βρισκόταν στο δρόμο τους. Σε εκείνη τη πλευρά των ευγενών φημολογείται ότι τα Σαγράδα χρησιμοποιούνταν για τους φτωχούς και αδυνάτους ώστε να δέρνονται και να αφήνονται εκεί εως ότου ξεψυχήσουν. Μαρτυρίες που ακουγόνταν από γενιά σε γενιά σε εκείνα τα μέρη ήταν πως κάποιοι άρχοντες αφού παραχωρούσαν κάποιο δάνειο σε φτωχούς χωρικούς που τύχαινε να έχουν ανάγκη χρημάτων, έβαζαν τους ''δανειολήπτες'' να υπογράφουν έγγραφο που παραχωρούσε μέρος κτημάτων τους σε εκείνους, μέχρις ότου εξοφλήσουν. Έχοντας εξοφλήσει οι ''δανειολήπτες'' την οφειλή τους στον άρχοντα και με το παραπάνω, οι φήμες λένε πως πήγαιναν να πάρουν το έγγραφο ώστε να περάσει ξανά η γη στη κατοχή τους, αλλά έβρισκαν τελικά την απάνθρωπη αντιμετώπιση που ήταν το Σαγράδο ή κάποιο είδους βαθύ πηγάδι. Και με αυτό το τρόπο ο ευγενής έπερνε και το χρηματικό ποσό πίσω καθως και το χωράφι του, αγνοούμενου για τους υπόλοιπους χωρικούς, άτυχου ανθρώπου.

 Παράπλευρος με τα Σαγράδα είναι και ο θρύλος του <<Μώρου>>. Του τέρατος , δηλαδή, που οι θρύλοι των χωρικών το φέρουν να κυλάει τα τεράστια λιθάρια των λουτρουβιών των αρχοντικών, για να συνοδεύει ρυθμικά τις οιμωγές των ψυχών όλων εκείνων που αποτέλειωσαν στα επίγεια τάρταρα. Κάτι που όπως έχει, κατά μέρος, αποδειχθεί ότι τα Σαγράδα και ο ρόλος τους δεν ήταν μύθος καθώς υπήρξαν ευρήματα από σκελετούς στριμωγμένους μέσα σε αυτές τι καταπακτές.

Copyright  Ελενα Παπάζη

Πηγές:

Ήλιος.  📜

Κερκυραϊκές αρχοντικές αγροικίες Μέσης Κέρκυρας πρώην δήμων Κερκυραίων και Αχιλλείων. Κ.Δ.Καραμούστος. 📚 

Τα τρία φλωριά, Ιάκωβος Πολυλάς. 📖

Η συγχώρεσις, Ιάκωβος Πολυλάς. 

Μαρτυρία κάτοικου Μεσαριάς βόρειας Κέρκυρας 📼

Μαρτυρία κατοίκων Αχαράβης βόρειας Κέρκυρας 📼

Ιακώβου Πολυλά ,Ανέκδοτα έργα, Παγκράτη-Κούδα

Η πρώτη συνάντηση του Ιακώβου Πολυλά με τον Διονύσιο Σολωμό

 Το φθινόπωρο του έτους 1833, μετά από ολιγόμηνη παραμονή του στη Ζάκυνθο, ο Σολωμός επιστρέψε στη Κέρκυρα. Νοικιάζει ένα διαμέρισμα στην ίδια οικοδομή, που ήταν το σπίτι της παλαιάς αριστοκρατικής οικογένειας Πολυλά και αποκτά φιλικές σχέσεις με την Ελένη Βούλγαρη, χήρα του νομικού και λόγιου Γεώργιου Πολυλά(1786-1831). 

 Ο συνήθως μονήρης Σολωμός, συμπεριφέρεται με αγάπη και τρυφερότητα στα δύο παιδιά της. Του αρέσει να παίζει και να μιλάει μαζί τους και ιδιαίτερα με τον οκτάχρονο Ιάκωβο, ο οποίος τον κοιτάζει εκστασιασμένος και αφομειώνει στην ευαίσθητη παιδική του ψυχή, κάθε λέξη που ξεστομίζει ο ποιητής. Παρά τα προβλήματα που είχε να αντιμετωπίσει εκείνη τη περίοδο ο Σολωμός ήταν η ωριμότερη περίοδος της ποιητικής δημιουργίας του, αποτέλεσμα της οποίας ήταν τα (ανολοκλήρωτα) ποιήματα Ο Κρητικός (1833), Ελεύθεροι Πολιορκημένοι (έως το 1845), Ο Πόρφυρας (1847), τα οποία αναγνωρίζονται ως τα καλύτερα έργα του.

 Για το μελετηρό και φιλομαθή Ιάκωβο, ο Σολωμός είναι το πρότυπο του ιδανικού πατέρα, του σοφού δασκάλου, του μεγάλου του φίλου. Ονειρεύεται να του μοιάσει και να του αποδείξει ότι μπορεί και αυτός να τον ακολουθήσει στον μαγικό κόσμο της τέχνης του. 

 Ο Σολωμός διακρίνει  στα μάτια του Ιάκωβου τη φλόγα που έκαιγε και στα δικά του μάτια. Κάτω από τις νουθεσίες του Σολωμού και των δασκάλων του, ο Πολυλάς προοδεύει καθημερινά σε γνώσεις και αφομειώνει τις έννοιες του ωραίου και αληθινού, την αρετή, την φιλοπατρία, την φιλελεύθερη σκέψη. 

πηγές

Ιακώβου Πολυλά, ΑΝΕΚΔΟΤΑ ΕΡΓΑ

Βικιπαίδια

Ελεύθερη είσοδος σε Μουσεία, Αρχαιολογικούς χώρους, Μνημεία την Κυριακή 07/01/2024

 

Την Κυριακή 7 Ιανουαρίου 2024, πρώτη Κυριακή του Ιανουαρίου 2024, η είσοδος για το κοινό σε αρχαιολογικούς χώρους, μουσεία και μνημεία που υπάγονται στο Δημόσιο (Υπουργείο Πολιτισμού) θα είναι ελεύθερη, χωρίς την καταβολή αντιτίμου(εισητηρίου), την πρώτη Κυριακή κάθε μήνα από 1 Νοεμβρίου έως 31 Μαρτίου εκάστου έτους.

Πηγές

Το άρθρο δημοσιεύτηκε πρώτη φορά στον Οδηγό του Πολίτη. (https://www.odigostoupoliti.eu).

Η κλέουσα Καρυάτιδα, ένα υπέροχο Graffiti του καλλιτέχνη Ino

 Ένα υπέροχο Graffiti, από τον  street art καλλιτέχνη Ino, της θλιμένης Καρυάτιδας είναι ένα έργο που έχει αγγίξει τόσο τις καρδιές και το πνεύμα του ελληνικού κοινού όσο και όλων των πολιτών του κόσμου. Τα έργα του είναι από τα πιο χαρακτηριστικά murals της Αθήνας. Η μεγάλη διαστάσεων σύνθεση έιναι ασπρόμαυρη τοιχογραφία με μπλε λεπτομέρεια στα δάκρυα καλλιτεχνημένη με aerosols. 

 Ένας σπουδαίος εικαστικός καλλιτέχνης ο οποίος σπούδασε στην Ανωτάτη Σχολή Καλών Τεχνών της Αθήνας και πλέον εργάζεται ως ελεύθερος επαγγελµατίας. Τα έργα του κοσμούν μεγάλα κτήρια και αριθμούν σε διάφορα μέρη του κόσμου.

Πηγές

http://www.ino.net.

Η συντροφιά των εννιά

 Η <<Κερκυραϊκή Ανθολογία>> ήταν ένα δίμηνο περιοδικό <<όργανο της Συντροφιάς των εννιά>>, που το πρώτο του τεύχος κυκλοφόρησε τον Σεπτέμβριο του 1915. Ποια όμως ήταν αυτή η συντροφιά των εννιά και ποιους σκοπούς εξυπηρετούσε το περιοδικό; Από την <<Αγγελία>> που κυκλοφόρησαν λίγο πριν από την έκδοση του πρώτου φύλλου οι εκδότες έχουμε την απάντηση και στα δύο.

<< Η Τέχνη, μια από τις κοινωνικές ανάγκες του ανθρώπου, ακμάζει μαζί με τον πολιτισμό του και τον καθρεπτίζει. Μέσα στην Ελλάδα στο προοδευτικό κίνημα, που χαρακτήρισε τα τελευταία χρόνια, μας φαίνεται, πως η Κερκυραϊκή τέχνη, έχοντας ακολουθήσει μια ιδιαίτερη ιστορική εξέλιξη και εξακολουθώντας ιδιαίτερη παράδοση, βάσταξε θέση ζηλευτή στην καλλιτεχνική παραγωγή, που αυτοφάνερα δείχνεται στην επιβίωση μιας άρτιας και όσο τον δυνατό τελειότερης μορφής. 

Στηριγμένοι σε τέτοιες αρχές αποφασίσαμε οι υπογραμμένοι της <<Συντροφιάς των εννιά>> την έκδοση του περιοδικού <<Κερκυραϊκη Ανθολογία>>.

Του περιοδικού μς σκοπός είναι να συνενώσει στες στήλες του την καλύτερη παραγωγή της Κερκυραϊκης τέχνης, χωρίς για τούτο να αποκλείσει και την συνεργασία των άλλων Ελλήνων λογοτεχνών, που από αυτούς μερικοί πέρνουν μέρος στη συντροφιά μας.

Το περιοδικό θα βγαίνει κάθε δύο μήνες σε 24 σελίδες και σχήμα 16ο και θα το στολίζουν εικόνες πρωτότυπες των ζωγράφων μας, που τους χαρακτηρίζει η έρευνα της νεοτεριστικής προσπάθειας στη σύγχρονη καλλιτεχνία.

Στο περιοδικό θα δημοσιεύουμε ποιήματα, διηγήματα, επιστημονικά άρθρα, λογοτεχνικά, ιστορικά κτλ. ελπίζοντας και στην συνεργασία των Έλληνων μουσικών.

Η διεύθυνση του περιοδικού εξασφάλισε όχι μόνο τη συνεργασία των σημερινών λογίων, αλλά και θα δημοσιεύσει ανέκδοτα έργα των πεθαμένων Κερκυραίων, του Πολυλά, Μαρκορά, Κογεβίνα, Καλοσγούρου, Μαβίλη, Κονεμένου και άλλων. 

Οι εργοδότες ελπίζουν πως η Κερκυραϊκή κοινωνία και γενικότερα μαζί και οι επίλοιπες επαρχίες θα υποστηρίξουν το έργο τους, και υπόσχονται πως ανάλογα με την υποστήριξη που θα τους δοθεί θα τελειοποιήσουν και την έκδοση του περιοδικού>>.

Την αγγελία υπογράφουν: Ειρήνη Δεντρινού, Διευθύντρια του περιοδικού, Κ.Θεοτόκης, Γραμματέας, Μάρκος Ζαβιτσιάνος, Λυκούργος Κογεβίνας και Π.Σ.Σταματόπουλος, πέντε από τα μέλη της Συντροφιάς των εννιά. Τα άλλα τέσσερα ήταν τότε ο Αντώνης Μουσούρης, ο Νίκος Λευθεριώτης, ο Κώστας Χατζόπουλος, κι ο Λαμπρος Πορφύρας. Τους δύο τελευταίους υπονοούν οι εκδοτες όταν γράφουν στην αγγελία<<... και τη συνεργασία των άλλων Ελλήνων λογοτεχνών, που από αυτούς μερικοί πέρνουν μέρος στη συντροφιά μας>>. Αργότερα στη συντροφιά θα προστεθεί και ο Δημ. Γαλάνης, που πέρασε μερικούς μήνες στη Κέρκυρα ως αξιωματικός διερμηνέας του Γαλλικού Στρατού κατοχής.

Η Κερκυραϊκή ανθολογία εξεδόθει τακτικά από τον Σεπτέμβριο του 1915 μέχρι τον Αύγουστο του 1918, που ο Κ.Θεοτόκης αναγκάστηκε να εγκατασταθεί στην Αθήνα. Βγήκαν συνολικά 18 τεύχη. Στα τεύχη αυτά δημοσιέυθηκαν, εκτός από πολλές ξυλογραφίες, σχεδια και σκίτσα του Δ. Γαλάνη, του Μ.Ζαβιτσιάνου, του Λ.Κογεβίνα, του Ηλία Κουμετάκη, ανέκδοτοι στίχοι του Μαρκορά, του Τυπάλδου, του Μαβίλη, του Πολυλά, αποσπάσματα απο μεταφράσεις του Κ.Θεοτόκη (Λουκρητίου<<Περί Φύσεως>>, Σαίξπηρ<<Οθέλος>>, Γκαίτε<<Ερμάνος και Δωροθέα>>, Καλιδάσα <<Η Μαλαβίκα και ο Αγνιμίτρας>>. Στα ίδια τεύχη η Ειρήνη Δεντρινού δημοσίευσε , με το γενικό τίτλο << Πεταχτές κουβέντες>>, μια σειρά διαλόγων με θέματα παρμένα από τη ζωή του << καλού κόσμου>>, όπου ασκεί οξύτατη κοινωνική σάτυρα. Επίσης στα ίδια τεύχη δημοσιεύονται τρια σονέτα που δεν είχαν περιληφθεί στη συλλογή της <<Σονέτα>>( Εκδόσις Γραμμάτων 1916), μεταφράσεις από τραγούδια του Σούλλυ Μπρουντώμ, <<Η μάνα των παληκαριών>>, μετάφραση από σέρβικο τραγούδι, διάφορα σατυρικά επιγράμματα, διηγήματα και σκέψεις και σχόλια πάνω σε σύγχρονα γεγονότα. Η Κερκυραϊκή Ανθολογία της τριετίας 1915-1918 συγκεντώνει έτσι σημαντικό μέρος της εργασίας της Ειρήνη Δεντρινού. Η Κερκυραϊκή Ανθολογία θα ξαναεκδοθεί το 1924 από τον Λογοτεχνικό Όμιλο, που ιδρύθηκε με πρωτοβουλία της Ειρήνης Δεντρινού. Στη νέα προσπάθεια συμμετέχουν ο Νίκος Λευθεριώτης, ο Σπύρος Νικοκάβουρας, από τους παλαιότερους, Η Κατίνα Παπά και ο Σπύρος Καμηλιέρης από τους νεότερους λογοτέχνες, Διευθύντρια θα είναι και πάλι η Δεντρινού. Τη γραμματεία όμως αυτή τη φορά θα την αναλάβει η Κατίνα Παπά. Ο Κ.Θεοτόκης είχε πεθάνει το προηγούμενο χρόνο. Η νέα προσπάθεια θα κρατήσει ως το τέλος του 1925. Ενώ στη πρώτη περίοδο υποκείμενοι λόγοι κυρίως - η απομάκρυνση του Θεοτόκη από τη Κέρκυρα- ανέστειλαν την έκδοση, τη δεύτερη φορά οι αντικειμενικές συνθήκες δε βοήθησαν την προκοπή της Κερκυραϊκης Ανθολογίας. Ο κόσμος είχε αρχίσει να διαβάζει λιγότερο και οι Επτανησιακοί της εθνικής παραδόσεως άρχισαν να λιγοστεύουν. Μολαταύτα και στη νέα της περίοδο η Κερκυραϊκή Ανθολογία στάθηκε πολύτιμη γιατί παράλληλα με την προβολή νέων ταλέντων, έδωσε και πολλά ανέκδοτα κείμενα του Θεοτόκη. Δεντρινού θα δημοσιεύσει και στη περίοδο αυτή μερικές<< Πεταχτές κουβέντες>> , διηγήματα, σατυρικά επιγράμματα. Η Κερκυραϊκή Ανθολογία αποτελεί ένα σημαντικό ντοκουμέντο της πνευματικής ζωής της Κέρκυρας. Στης σελίδες της αποθησαυρίσηκε η εργασία ποιητών, πεζογράφων, καλλιτεχνών της Κερκυραϊκης Σχολής. Για πολλούς μάλιστα από αυτούς υπήρξε η μοναδική προβολή τους.

ΟΚώστας Χατζόπουλος, γράφοντας στο Δελτίο του Εκπαιδευτικού Ομίλου ( τόμος 5ος σελ 127) για τα πρώτα τέσσερα τεύχη της Κ.Α του 1915 σημειώνε:

<<Οι Κερκυραίοι συνάδελφοι δεν είναι πια πρωτόγονοι στη πρόθεση ,κι ή παλιά παράδοση που τη λάμπρινε ένας Σολωμός τους οδηγεί σε υψηλότερη θεωρία της τέχνης. Δε τους αρκούνε πια τα αφελή τραυλίσματα εμάς των Ελλαδιτών, πισωδρομημένων όπως είμαστε από μια ιστορική αναγκαιότητα βαρβάρων, καθώς και μας ονομάζουν. Η υπεροχή της πρόθεσης τους εκφραζεται με τη θέληση προς μια μορφή, κι η καλλιέργεια της μορφής είναι το καύχημα και το έμβλημα τους. Μαρτυρία τα σονετα του Μαβίλη και τα διηγήματα του Θεοτόκη. Για να συνεχίσει αυτή την αδιάλλακτη τεχνική αυστηρότητα ιδρύθηκε η Συντροφιά των εννιά, που όργανο της είναι η Κερκυραϊκή Ανθολογία. Έχουν φανεί ως σήμερα τέσσερα κομψά φυλλάφια, και στις σελίδες τους ενώνεται η ποιητική και η ζωγραφική τέχνη σε τόσο αρμονισμένο σύνολο, όπως δεν έγινε ποτέ σε νεοελληνική έκδοση. Ότι περισσότερο μπορούσε να ευχηθεί κανένας είναι ένα άπλωμα του περιοδικού σε χώρο, ώστε να μπορεί να αντιπροσωπεύει πλατύτερα την κερκυραϊκη παραγωγή και χωριστά την τόσο σημαντική εργασία ενός Κωνσταντίνου Θεοτόκη, και από το άλλο μέρος , κάποια λιγότερη επιμονή στο τοπικισμό και ιδιαίτερα στη γλώσσα. Όσο κι αν η επιμονή αυτή αντιστρατεύεται στο παράδειγμα του Σολωμού που αναγνωρίζει για πηγή της η κερκυραϊκή παράδοση, δε μπορεί βέβαια να αρνηθεί κανείς τη χάρη μιας τοπικής παραλλαγής παράλληλα προς τη καθολοκή γραμμή που φέρνει ακράτητα προς το σχηματισμό μιας πανελλήνιας γραπτής γλώσσας. Μα πάλι η χαρη αυτή χάνει πολύ σε σημασία, όταν το ζήτημα δεν έχει μόνο αισθητική αλλά μαχί και κοινωνική σπουδαιότητα, κι όταν ακόμα βρίσκεται αυτό σε κρίσιμη στιγμή, όπως είναι η στιγμή αυτή που μια ανάγκη ακράτητη τείνει να ενώσει στο ρευμα δύο κύμματα αντίθετα. Το κατέβασμα σιγά, σιγά της σχολαστικής παράφοσης προς το δημοτικισμό με το ανέβασμα σιγά, σιγά του δημοτικοχυδαϊσμού προς κάποιο φραστικό εξευγένισμα, απαραίτητο για να σχηματίσει μια γλώσσα ικανή για τις πολυπλίκιλες πνευματικές εκδηλώσεις ενός πολιτισμένου έθνους.

Με τις λιγες γραμμές του ο Κ. Χατζόπουλος, που ήταν ένας από τους εννιά της Συντροφιάς, επισημαίνει τις αρετές, μαζί όμως και τις αδυναμίες, της προσπάθειας, που εξέφραζε η Κερκυραϊκή Ανθολογία. Η αδυναμίες αυτές κατέστησαν αδύνατη και τη συνέχεια.

Copyright Έλενα Παπάζη

Ειρήνη Δενδρινού, η προσωπικότητα που ανανέωσε το ελεύθερο πνεύμα

 

 Κόρη του Γεώργιου Ζαβιτζιάνου, από τα πιο προοδευτικά και φωτισμένα μυαλά του καιρού του, η Ειρήνη Δεντρινού γεννηθηκέ στη Κέρκυρα στα 1879. Από πολύ νέα, μαθήτρια ακόμη του Αρσακείου, θα εκδηλώσει λογοτεχνικά ενδιαφέροντα. Ήταν ακόμη η εποχή που ακτινοβολούσε η πνευματική προσωπικότητα του Πολυλά, που ο Ρωμανός και σαν ιστορικός και σαν δάσκαλος, φώτιζε τους δρόμους της νεότητος, που ο Καλοσγούρος  μετέδιδε με τα γραψίματα και τον προφορικό του λόγο, τον πλούτο της γνώσης του στη νέα γενιά. Το πνευματικό <<κλίμα>> του τόπου βοηθάει έτσι την Δεντρινού ν' ανακαλύψει τον εαυτό της. Η ''Εφημερίς των Κυριών'' θα φιλοξενίσει τα πρώτα της γραψίματα και ο Καλοσγούρος με το οξύ κριτικό του μάτι θα διαγνώσει το πλούσιο ταλέντο της και θα κατευθύνει τις πρώτες τις προσπάθειες. Έτσι θα αρχίσει μια πνευματική πορεία που θα συνεχισθεί επί πενήντα ολόκληρα χρόνια. Από το 1900 η Ειρήνη Δεντρινού θα βρεθεί στην πρώτη γραμμή της πνευματικής ζωής του τόπου και θα αποτελει τον άξονα γύρω από τον οποίο θα κινηθούν κάθε είδους προσπάθειες.

 Η πνευματική της δραστηριότητα βαδίζει παράλληλα προς τη κοινωνική της δράση. Σωματεία πνευματικά και καλλιτεχνικά, Σύλλογοι κοινωφελείς, αγώνες για τη χειραφέτηση της γυναίκας, θεατρικές παραστάσεις, διαλέξεις, συναυλίες, βαθμολογούν τη συμβολή της  Δεντρινού στη κίνηση και τη πρόοδο του τόπου. Προικισμένη με το χάρισμα του λόγου, έτσι που να θεωρείται από τις πιο γοητευτικές ομιλήτριες, μεταχειρίστηκε το προφορικό λόγο για μια αμεσότερη επαφή με το μεγάλο κοινό. Γι αυτό και  όλες οι μελέτες της δόθηκαν πρώτα σαν διαλέξεις κι έπειτα δημοσιεύθηκαν. Ο μεγάλος σταθμός στην πνευματική πορεία της Ειρήνης Δεντρινού είναι η γνωριμία της, το 1903, με τον Κ.Θεοτόκη. 

 Η συναστροφή με το ανήσυχο και δημιουργικό εκείνο πνεύμα θα βοηθήσει την Δεντρινού να συνειδητοποιήσει τις δυνατότητες της και να συστηματοποίησει τις μελέτες και τα γραψίματα της. Παράλληλα η γνωριμία της Δεντρινού θα ασκήσει τεράστια επίδραση πάνω στο Θεοτόκη, όπως ο ίδιος πολλές φορές θα ομολογήσει. Η συνεργασία τους θα κρατήσει χρόνια και θα μας δώσει, εκτός από τα προλεγόμενα των Έργων του Μαβίλη, και την <<Κερκυραϊκή ανθολογία>>.

Το μεγαλύτερο μερος της ποιητικής και πεζογραφικής παραγωγής της Ειρήνης Δεντρινού δημοσιεύτηκε σε περιοδικά και εφημερίδες.

Μερικά σύντομα πεζογραφήματα, 28 σονέτα, κι ένα μεγάλο διήγημα όπου η Κερκυραία συγγραφέας δοκίμασε τις συνθετικές τις ικανότητες, αντιπροσωπεύουν την εργασία της Δεντρινού που δημοσιεύτηκε σε βιβλία.

Το διήγημα, η μελέτη, το χορογράφημα, το άρθρο, το ποίημα, ο διάλογος, όλα σχεδόν τα είδη του λόγου τα δοκιμάζει η Δεντρινού. Και σε ολα εισφέρει έντονο το ποιητικό στοιχείο, την ευγένεια του ύφους, την οξυτητα της παρατηρήσης, τη σατυρική νότα, την αισθητική καλλιέργεια, την πίστη της. Η Δεντρινού δεν ανήκει στους ερασιτέχνες που καλλιεργούν την τέχνη για την τέχνη. Έχει ιδέες και πιστεύει σε αυτές. Στη τέχνη βλέπει το μέσο για να τις φέρει πιο σιμά στο λαό. Και το χρησιμοποιεί σε κάθε ευκαιρία. Κι όταν γράφει κι όταν μιλά. Μπορεί έτσι να αδίκησε την καλλιτεχνική ποιότητα των έργων της, έχει όμως την ικανοποίηση ότι σε κάποιες στιγμές στάθηκε στην έπαλξη των προοδευτικών αγώνων του Έθνους για την πνευματική του ανανέωση.

Η σημαντικότερη και πιο ουσιαστική προσφορά της Ειρήνη Δεντρινού στη πνευματική ιστορία του τόπου υπήρξαν οι μελέτες της για τον κύκλο της Κερκυραϊκης Σχολής. Οι μελέτες αυτές, εκτός από το σημείωμα για το Νίκο Κογεβίνα, που δημοσιέυτηκε ως πρόλογος στην έκδοση των έργων του, δόθηκαν ως πρώτες διαλέξεις κι έπειτα δημοσιέυτηκαν. Με την Ειρήνη Δεντρινού έκλεισε οριστικά και ανεπίστρεπτα μια ολόκληρη πνευματική περίοδος. Μολονότι το έργο της και ως μορφή και ως περιεχόμενο και ως προσανατολισμός δεν συνδέεται οργανικά με το έργο των άλλων οπαδών της Κερκυραϊκης Σχολής, εν τούτις σ' αυτήν ανήκει η τιμή ότι συντήρησε το πνεύμα της παράδοσης και αγωνίστηκε για την επιβίωση του.

copyright Έλενα Παπάζη

Πηγές

Η Κερκυραική Σχολή, Κέρκυρα 1953