Η πορεία του Θεάτρου Σαν Τζιάκομο (San Giacomo) στην ιστορία της Κέρκυρας

 

 

 Το παλαιότερο επτανησιακό θεατρικό κτήριο και ένα από τα αρχαιότερα της Ευρώπης είναι το  <<Σαν Τζιάκομο>>. Θεμελιώθηκε στα 1663 και τελείωσε στα 1691. Στην αρχή προοριζόταν και χρησιμοποιήθηκε ως Loggia των ευγενών(είχε ως σκοπό την συγκέντρωση της λέσχης των Ενετών ευγενών της Κέρκυρας). Στα 1720 διασκευάστηκε σε θέατρο και αργότερα στα 1733 έγιναν οι σχετικές αλλαγές για να φιλοξενίσει μελοδραματικό θέατρο. Με αυτή τη μορφή διατηρήθηκε ως το 1902.

Από τότε το μελόδραμα μπήκε στο ρεπερτόριο του θεάτρου και συνυφάνθηκε με τη μουσική καλλιέργεια των Επτανήσων. Η ανέγερση του δεν απέβλεπε φυσικά στην ψυχαγωγία του λαού , αλλά των Ενετών και των Ευγενών. Οι παραστάσεις άρχιζαν με ιδιαίτερη επισημότητα με παρουσία αξιωματούχων της Ενετίας και των Κερκυραϊκών αρχών. Εκείνος που είχε το γενικό πρόσταγμα ήταν ο Γενικός Προνοητής  της Θαλλάσης (Provveditor General da Mar)[1].

Giacomo Gradenigo   (1721-1796),
 Provveditore Generale da Mar (1779-1782)

Aυτός είχε την ευθύνη του θεάτρου και των παραστάσεων. Ο ίδιος δεξιωνόταν στα διαλείμματα και τις άλλες αρχές. 

Το θέατρο εξελίχθηκε σε δεύτερη φύση των επτανησίων και διαδραμάτισε αποφασιστικό ρόλο και στον ενωτικό αγώνα.

Μέχρι το 1817 οι παραστάσεις ήταν Ιταλόφωνες. Στα 1817, για πρώτη φορά ακούστηκε στον Σαν Τζιάκομο η Ελληνική γλώσσα. Τη βραδιά τίμησε με τη παρουσίατου Ο Αρμοστής Μαίτλαντ. Το έργο ήταν γραμμένο από Έλληνα συγγραφέα, είχε υπόθεση ελληνική και παίχτηκε από Έλληνες ερασιτέχνες. Ήταν η πεντάπρακτη τραγωδία του Ιακώβάκη Ρίζου Νερούλου<<Πολυξένη>>, που είχε τυπωθεί πριν τρία χρόνια στη Βιέννη.

Η δεύτερη σημαντική παράσταση του Σαν Τζιάκομο δόθηκε δύο χρόνια αργότερα στα 1819. Ήταν η πρώτη απόπειρα Ελληνικής όπερας με τίτλο << Η παρά Φαίαξιν άφιξις του Οδυσσέως>>. Ο χορός ήταν μια αναπαράσταση των εορτών κα πανηγύρεων που οργανώθηκαν προς τιμήν του Οδυσσέα από το Βασιλιά των Φαιάκων.

  Η θεατρική ζωή στην επτανησιακή πρωτεύουσα όσο προχωρεί ο 19ος αιώνας μεγαλώνει. Κατα τη διάρκεια του ελληνικού απελευθερωτικού αγώνα δόθηκαν διάφορες παραστάσεις που απέβλεπαν στην αναπτέρωση του ηθικού του λαού. Μεγαλειώδης ήταν η σειρά της Αρχαίας τραγωδίας, που παρουσίασαν οι φοιτητές της Ιονίου Ακαδημίας καθοδηγημένοι από τον μεγάλο φιλλέληνα Γκύλφορδ. Στα 1833, όταν πήγαινε ο Βασιλιάς Όθωνας για το Ναύπλιο, έμεινε για λίγες μέρες στη Κέρκυρα. Ο αρμοστής λόρδος Νugent τον συνόδεψε στο θέατρο να παρακολουθήσει τη παράσταση<< εν μέσω ανέκφραστου χαράς ελληνικωτάτων καρδιών και ψυχών>>.

 Με τη πάροδο του χρόνου παρατηρείται μια άνιση πάλη ανάμεσα στο ελληνόφωνο θέατρο πρόζας και το μελοδραματικό. Η νίκη της μουσικής δεν άργησε να 'ρθει. Στην Κέρκυρα τη περίοδο εκέινη κυριαρχούσε πάνω στην καλλιτεχνική ζωή του τόπου μια ισχυρή μουσική μορφή, ο Νικόλαος Μάντζαρος, ό συνθέτης του Εθνικού Ύμνου. Μολονότι γεννημένος άρχοντας πέρασε όλη του τη ζωή βοηθώντας τους συμπολίτες του και δουλεύοντας για τη μουσική ιδέα στην Κέρκυρα.

  Είναι ο δημιουργός της <<Παλαιάς>> Φιλαρμονικής που τα μέλη της στις 12 Σεπτεμβρίου 1840 τον ανακύρηξαν ισόβιο επίτιμο Πρόεδρο τους. Με βοηθούς τους μαθητές του Σπ. Ξύνδα και Αντώνη Λιβεράλη ο Μάντζαρος εργάστηκε ως το τέλος της ζωής του για την εξύψωση της μουσικής παιδείας στη πατρίδα του. Δημιούργησε τις συνθήκες που επέτρεψαν στη Κέρκυρα να θεωρείται και να είναι η πατρίδα της Νεοελληνικής μουσικής. Τέτοια ήταν η αλματώδης πρόοδος του νησιού στον τομέα αυτό, ώστε έφτασε γρήγορα στο σημείο να μπορεί να εξυπηρετεί με κερκυραίους μουσικούς εκτελεστές την ορχήστρα του θεάτρου και σε λίγα χρόνια το Σαν Τζιάκομο ανέβαζε μια ολόκληρη σειρά από όπερες, που δημιουργήθηκαν από επτανήσιους συνθέτες. Το 1848 είναι η εποχή που παραχωρείται στα νησιά η ελευθεροτυπία και αρχίζει το μεγάλο κίνημα του ριζοσπαστισμού. Από το θέατρο θα περάσουν εθνικά μηνύματα και θ' ανέβουν παραστάσεις με πατριωτικό περιεχόμενο.

Η επιτροπή του θεάτρου

  Τη διεύθυνση είχε τριμελής επιτροπή. Από τα μέλη το ένα απαραίτητα ήταν Άγγλος και διοριζόταν από τον Μέγα Αρμοστή, ενώ τα άλλα δύο από τον Έπαρχο, που όριζε και τον πρόεδρο της επιτροπής, αφού επέλεγε ένα από τα μέλη αυτά. Απαραίτητη προϋπόθεση για να διοριστεί κανείς ως μέλος ήταν να είναι <<ευυπόληπτος πολίτης>>. Η διάρκεια της θητείας της ήταν ετήσια. Μπορούσαν όμως τα ίδια άτομα να επανεκλεγούν  ή ορισμένα.

Τα καθήκοντα της ήταν να φροντίζει το οικοδόμημα του θεάτρου, των αποθηκών και τα σκεύη και μουσικά όργανα που υπήρχαν.

Να χορηγεί άδεια θεατρικής παραστάσεως, μετά από προηγούμενη συγκατάθεση του Επαρχιακού Συμβουλίου, προνοεί για τις καθορισμένες ώρες των παραστάσεων και διαθέτει τις θέσεις.

Να επιστατεί για την ευκοσμία και την τάξη της σκηνής και κρίνει κάθε διαφορά που προκύπτει. Είναι υπεύθυνη για τη συμπεριφορά του κοινού και κάθε ατόμου που ανήκει στο θέατρο.

Να προτείνει στο Επαρχιακό Συμβούλιο το κατάλληλο πρόσωπο για την εργολαβία του θεάτρου ή εισηγείται την απόλυση του, όπως και κάθε ατόμου που υπηρετεί στο θέατρο. Επιμελείται για κάθε αντικείμενο σχετικά με τις παραστάσεις.

Ήταν υπεύθυνη για τη συντήρηση και φύλαξη του κτηρίου, των μηχανών, των βιβλίων μουσικής κ.λ.π προσλαμβάνει φύλακες. Κάθε χρόνο την πρώτη εβδομάδα της Μεγάλης Σαρακοστής επιθεωρεί το οικοδόμημα και όλα τα μέρη του, τα μηχανήματα και τον ρουχισμό. Για όλα αυτά συντάσσει έκθεση. Την έκθεση διαβιβάζει στο Επαρχιακό Συμβούλιο με τις προτάσεις και τα μέτρα που εισηγήται.

Όταν παραχωρεί το κτήριο, τα σκεύη, τα όργανα ή το ρουχισμό σε εργολάβο, θίασο ή φιλότεχνους Συλλόγους, φροντίζει να αποδοθούν στην ίδια κατάσταση που τα παρέλαβαν.

Η διάθεση των θέσεων άνηκε αποκλειστικά στην επιτροπή. Τις αποφάσεις και πράξεις της, ως προς το θέμα αυτό, οι ενδιαφερόμενοι μπορούσαν να εφεσιβάλλουν στο Επαρχιακό Συμβούλιο.

Όσοι μίσθωναν το μισό ή το ένα τρίτο ή άλλο μέρος θεωρείου έπρεπε εντός οκτώ ημερών να γνωστοποιήσουν τη μεταξύ τους συμφωνία για την εκ περιτροπής χρήση του Θεωρείου. 

Η επιτροπή φρόντιζε ώστε οι θυρωροί να εμποδίζουν την είσοδο σε όσους δεν ήταν κόσμια ντυμένοι ή δεν διακρινόνταν για σοβαρότητα. Επιστατούσε για την τάξη και απέτρεπε γεγονότα που έδειχναν περιφρόνηση στο κοινό η δημιουργούσαν ενόχληση.

Ο εξοπλισμός του θεάτρου 

Το θέατρο διέθετε :

Οίκημα σκηνών. Το οίκημα αυτό διατηρούσε όλα τα σκηνικά των θεατρικών παραστάσεων που είχαν προηγηθεί. Αν σκεφτούμε πως ένας από τους όρους  που αναλάμβανε ο εργολάβος ήταν να φέρει σκηνογράφο-ζωγράφο με την υποχρέωση να ζωγραφίσει όχι λιγότερες από είκοσι σκηνές.

Έπιπλα

Φωτιστικά

Άλλα σκεύη θεάτρου

Μουσικά όργανα, τρία κλειδοκύμβαλα, δύο μικρά cembali, ένα ζευγάρι τύμπανα

Την αποθήκη με το ρουχισμό.

 Σύμφωνα με τα ιστορικά στοιχεία, η είσοδος στο θέατρο Σαν Τζιάκομο, γίνονταν από το τελευταίο τόξο, που είχε ειδικά διαρρυθμιστεί, ενώ η πλατεία βρισκόταν στο ίδιο ύψος με την είσοδο και έμπαινε κανείς από τα πίσω καθίσματα. Δύο σκάλες στα άκρα της ανατολικής πλευράς οδηγούσαν στα θεωρεία και το υπερώο. Η σκηνή ήταν στη δυτική πλευρά, ενώ η συνολική χωρητικότητά του θεάτρου σε θεατές ήταν περίπου 350 άτομα. Η πλατεία είχε 12 σειρές καθίσματα και πάνω από αυτήν βρίσκονταν τρεις σειρές θεωρείων, τα οποία μπορούσαν αρχικά να νοικιαστούν για ολόκληρη τη σεζόν μόνο στους ευγενείς, αλλά αργότερα και στους εύπορους πολίτες. Πάνω από τα θεωρεία βρισκόταν το υπερώο το οποίο γέμιζε αρχικά με εύπορους αστούς και αργότερα με «παν κοινωνικόν στοιχείον».

 Η αυλαία του θεάτρου που φιλοτεχνήθηκε από τον Giovanni Buzatto ή κατ΄ άλλους από τον Napoleone Genovesi, ήταν με διαστάσεις 7,20 x 4,50. Ένα έργο εξαιρετικής τέχνης που παρίστανε την υποδοχή του Οδυσσέα στο νησί των Φαιάκων. Ο καλλιτέχνης εμπνεύστηκε τα πρόσωπα στον πίνακα, που απεικονίζουν τον λαό των Φαιάκων, από τους ηθοποιούς, μουσικούς και τεχνικούς του θεάτρου. Η αυλαία αυτή κόσμησε αργότερα και το Νέο Δημοτικό Θέατρο και από τύχη σώθηκε από τη μεγάλη καταστροφή των βομβαρδισμών του 1943. Σήμερα βρίσκεται συντηρημένη στο Δημοτικό Θέατρο της πόλης.

Φωτ. Έλενα Παπάζη

 Ένα άλλο ενδιαφέρον στοιχείο του θεάτρου San Giacomo ήταν η πορταντίνα «PORTANTINA». Αυτή ήταν ένα επίχρυσο φορείο με βελούδινο κάθισμα, που πηγαινοέφερνε από το ξενοδοχείο στο θέατρο, την πριμαντόνα κάθε παράστασης, που οι Κερκυραίοι προσπαθούσαν με κάθε τρόπο να δείξουν τον θαυμασμό τους. 

Στην ανατολική πλευρά του θεάτρου Σαν Τζιάκομο, σημερινού Παλιού Δημαρχείου, σώζεται ακόμη και σήμερα  γλυπτική σύνθεση που παριστάνει τον θρίαμβο του αρχιστράτηγου Βενετού, ξηράς και θαλάσσης, Γενικού Καπιτάνου, Φραγκίσκο Μοροζίνη.

Το 1832, δημιουργήθηκε η ανάγκη ανακατασκευής και βελτίωσης του εσωτερικού χώρου και παράλληλης εξωτερικής επέκτασης του θεάτρου με νέα προσθήκη, τη λεγόμενη «Ατζούντα». Έτσι δημιουργήθηκε πλατεία με 200 καθίσματα και 24 θεωρεία, ενώ καταργήθηκε το υπερώο. Η ως τότε τετράγωνη αίθουσα μετασχηματίστηκε σε ημικυκλική. Εξωτερικά και μπροστά από το κεντρικό μέρος της πρόσοψης δημιουργήθηκε νέα είσοδος, με κλασικιστικό ναόσχημο πρόστυλο τοσκανοδωρικού ρυθμού και στην προσθήκη «Ατζούντα» στεγάστηκαν διάφοροι απαραίτητοι χώροι όπως γραφεία, φουαγιέ, γκαρνταρόμπα και μικρή σάλα, που ήταν χώρος συζητήσεων και ψυχαγωγίας.

Αρχικά η είσοδος στο θέατρο για τις γυναίκες, ήταν απαγορευμένη. Αργότερα επετράπη η είσοδος σε παντρεμένες και μόνο με την υποχρέωση να παρακολουθούν τις παραστάσεις σε θεωρεία με ειδικά διασκευασμένα καφασωτά (LOGES GRILLEES). Με την πάροδο του χρόνου ο κανονισμός άλλαξε και οι γυναίκες μπορούσαν να παρακολουθήσουν τις παραστάσεις φορώντας μάσκες εξασφαλίζοντας έτσι το ινκόγκνιτο. Στο τέλος καταργήθηκε και αυτό το μέτρο και οι πάντες έμπαιναν ελεύθερα στο θέατρο.

[1] Ο Provveditore Generale da Mar ήταν ο ανώτατος αρχηγός του βενετσιάνικου στόλου σε καιρό ειρήνης.  Από το πρώτο μισό του 16ου αιώνα εμφανίζεται και ως κυβερνήτης των Ενετών Ιονίων Νήσων με έδρα την Κέρκυρα. Το αξίωμα καταργήθηκε μετά την Άλωση της Δημοκρατίας της Βενετίας και την έναρξη της γαλλικής κυριαρχίας στα Επτάνησα τον Ιούνιο του 1797.

Πηγές

Το θέατρο της Κέρκυρας στα μέσα του ΙΘ' αιώνα

Copyright Έλενα Παπάζη